Önce dört işlem sonra ChatGPT – Basit bir simülasyon

Son günlerde adı çok duyulan yapay zekâ ChatGPT ile yapılan basit bir simülasyona göre 10 ildeki konutların tamamlanması 40 yılda mümkün olacaktır. Bu sonuç, diğer kısıtlamalar altında, 2,200,000 kamyon, 52,000 vinç ve 500,000 çalışanın varsayılarak elde edilmiştir. 6 Şubat 2023 Pazartesi günü tüm ülkemizi yasa boğan büyük bir afetle uyandık. Neredeyse yüzyılın depremi olan ve on ilimizi kapsayan bu depremde şu ana kadar açıklanan verilerle 43bin’den fazla yurttaşımızı kaybetmenin derin üzüntüsü içindeyiz. Ebediyete göçen tüm vatandaşlarımıza Allah’tan rahmet, kederli ailelerine başsağlığı diliyor, ulusumuzun tüm acısını paylaşıyorum. Deprem sonrasında yaşanan polemikler, ötekileştirmeler, hakaretler, sen yapmadın ben yaptım, ben çok başarılıyım söylemlerini ve siyasi safsatalarla düşman yaratmayı bir kenara bırakarak acımızla birlikte aklımızı kullanarak ilk adımda ortaya çıkan yıkımdaki durum tespitini yapmak zorundayız. Bu durum tespiti bizlere ne gibi kısıtlar içinde olduğumuzu, bölgeyi yeniden nasıl inşa edeceğimizi, hangi konulara ağırlık vererek yeniden yaşanabilir bir ülkeyi tesis edebileceğimizi belirleyecek yol haritasında önemli bir kilometre taşı olacak. Dahası gerçeklere bir nebze olsun ışık tutarak yaralarımızı ne kadarlık bir sürede sarabileceğimiz konusunda bir fikir verebilecek. Depremin maliyetinin belirli bir aralıkta ne kadar olabileceği hakkında fikir vererek doğru politikaları uygulamak konusunda bize yol gösterecek. Bunun için belirli veriler toplayıp önce dört işlemden oluşan bir hesaplama yaptım. Bu hesaplama için belirli kriterleri göz önüne alarak bir metot uygulamaya çalıştım. Bu metodun sonucunda yıkılan ve ağır hasar gören binaların enkazının kaldırılması, binaların yeniden yapılması için gerekli olabilecek süreyi bulmaya çalıştım. Bu hesaplamalara Ulaşım, Elektrik, Doğalgaz, Kanalizasyon, Su şebekesi, Petrol Hatları, İletişim / Ağ, Hastane, Okul gibi altyapı hasarlarının yapım süresini dâhil etmedim. Bu gibi altyapı süreçleri birçok parametre ve değişken içerdiğinden yapım süresi konusunda oldukça karmaşık bir planlama ve süreç gerektirecektir. Geçmişe dönük istatistiklerle çimento üretimi, demir çelik üretimi ile ilgili oldukça iyimser tahminler yapmaya gayret ettim. Bu konuda deneyimleri olan kişilerin fikirlerinden yararlandım. Mevcuttaki araç ve gereç envanterimizi yaklaşık olarak öğrendim ve bu konuda da yine iyimser bir yaklaşımla bu envanteri artırabileceğimizi düşündüm. Elde ettiğim istatistikler ve ileriye dönük tahminler şöyle: Bölgede şu ana kadar yıkılmış ve ağır hasarlı olarak bildirilen bina sayısı 90.609 adet. Varsayımlarım ise oldukça basit. Yapılacak binaların ortalama taban alanı 250 m2 ve 4 kat olacak. Böyle bir bina yapımı için araştırdığım istatistiklere göre (bina özelliklerine ve kalitesine göre değişiklik gösterecektir) kullanılacak çimento miktarı yaklaşık 600 ton ve demir miktarı 125 ton olarak hesaplanıyor. Önceden söylemeliyim. Bu konuda gerçekten bir tecrübem yok ve sadece fikir yürüterek, istatistikler konusunda araştırma yaparak bir sonuca varmaya yani bizlere söylenen bazı rakamları sorgulamaya çalışıyorum.

Türkiye’de yaklaşık 200.000 civarında hafriyat kamyonu olduğu bilgisine ulaşıyorum. Varsayımımı 50 bin ilave kamyon ve 50 bin vinçin bölgeye giderek çalışma yapacağı, bölgede 500 bin kişinin bu çalışmalara katılacağı üzerine kurguluyorum.

Aynı zamanda güncel verilere baktığımda Türkiye’de yaklaşık 200.000 civarında hafriyat kamyonu olduğu bilgisine ulaşıyorum. Varsayımımı 50 bin ilave kamyon ve 50 bin vinçin bölgeye giderek çalışma yapacağı, bölgede 500 bin kişinin bu çalışmalara katılacağı üzerine kurguluyorum. Bir bina enkazının ortalama 1 hafta gibi oldukça iyimser bir süre içinde kaldırılabileceğine ve kaldırılan enkazın üzerine 6 ay gibi kısa bir süre içinde konut yapımı gerçekleştirilebileceği varsayımları ile dört işlemi kullanarak hesap yapıyorum.

Depremde Ağır Hasarlı ve Yıkık Bina	90,609
1 Bina'da kullanılacak Çimento miktarı	600
1 Bina'da kullanılacak Demir miktarı	125
Toplam İhtiyaç (Çimento Ton)	54,365,400
Toplam İhtiyaç (Demir Ton)	11,326,125
Çimento için Kaç Yıl Gerekir	0.54
Demir İçin Kaç Yıl Gerekir	0.23
Türkiye'deki Hafriyat Kamyon Sayısı (Yaklaşık Tahmin)	200,000
Enkaz Başına Kamyon	2.207

Türkiye ihraç ettiği çimentonun ve demir çeliğin tamamını kendi kullansa ve 2023 yılında üretilecek miktarların geçmiş yıl artış ortalamalarının %10 üzerinde bir artış ile üretim miktarı artışı gerçekleştirse varsayımı ile 100 milyon ton çimento ve 50 milyon ton demir çelik üretimi gerçekleştirecektir. Bu hesaplama ile kullanılacak çimentonun üretimi için 6 ay civarında, demir çeliğin üretimi için ise 3 ay gibi bir süreye ihtiyaç duyulmaktadır. Tabi bir projenin yapımında sürelerin uç uca eklenmesi gibi bir mantık olmadığını da kabul etmemiz gerekir. Varsayıma aynı anda 1000 binanın enkazının kaldırılması daha sonra diğerlerine geçilmesi ve yine aynı anda 1000 binanın inşasına aynı anda başlanılması gibi birtakım varsayımlarda bulunduğumda ortaya şöyle bir tablo çıkıyor.

	Yıl
1000 Binanın aynı anda enkazının kaldırılma süresi (1 bina ortalama 1 hafta)	1.74
1000 Binanın aynı anda yapımına başlanması  (1 bina ortalama 6 ay)	7.55
Tahmini Toplam tamamlanma süresi	9.29

Kısaca 10 ili kapsayan bir enkazın kaldırılması (Binalarda asbest bulunması dolayısı vatandaşlarımızın sağlığı gözetilerek, enkazın yerleşim yerlerinden oldukça uzak bir noktaya taşınması gerekecektir.)  1 bina için ortalama 1 haftalık enkaz kaldırma varsayımı ile 1.74 yıl alacaktır. Aynı varsayımlar altında binaların inşası için harcanacak zamanın da yaklaşık 7.5 yıl süreceği hesaplanabilir. Yaptığım bu tahminleri daha önceki dönemlerde bina yıkım, enkaz kaldırma ve bina yapım tecrübesi olan kişilerin tecrübeleri ile karşılaştırdığımda iyimser süreler olduğunu da ayrıca belirtmeliyim. Son dönemlerde gündemde olan bir yapay zekâyı duymayanınız yoktur. Adı ChatGPT. Bir mühendis olarak çok kabaca bir optimizasyon modeli kullanarak belirli veriler ışığında yukarıda tahmin etmeye çalıştığım süreleri bu yapay zekâ ile tahmin etmeye çalıştım. Verdiğim bilgiler doğrultusunda bir model oluşturarak bu modelleme ile bazı sonuçlar çıkarttı. Bu sonuçların test tabi tutulması ve çok daha kapsamlı bir model oluşturularak tahmin yapılmasının gereğinin de farkındayım. ChatGPT ile gerçekleşmiş konuşmayı virgülüne bile dokunmadan aşağı kopyalıyorum. Soru: Bir simplex metodu çözmeni isteyebilir miyim? Veriler şunlar. 10 ilde yıkılmış ve ağı hasar görmüş bina. Bölgenin toplam alanı 110.000 kilometrekare. Ülkede üretilen çimento miktarı 100 milyon ton. Üretilen demir çelik miktarı 65 milyon ton. 250.000 kamyon 50.000 vinç ve toplam çalışabilecek 500 bin kişi var. Buna göre bölgedeki konutlar kaç yılda bitirilebilir? ChatGPT: Elbette, size yardımcı olmaktan mutluluk duyarım. Bu problemi çözmek için bir lineer programlama modeli kullanabiliriz. Aşağıdaki adımları izleyebiliriz:

Bu modele simplex yöntemi uygulanabilir. Simplex yöntemi, lineer programlama problemlerini çözmek için kullanılan bir algoritmadır. Bu algoritma, lineer programlama problemlerinin çözümünü yaparken, her bir adımda mevcut çözüme yakın bir çözüm elde etmeye çalışır.

Adım 1: Hedef Fonksiyonunu Belirleme Bölgedeki konutların bitirilmesi için gerekli olan kaynakların toplam kullanımı, bize hedef fonksiyonu verecektir. Bu fonksiyonu maksimize etmek isteyeceğiz, çünkü konutların bitirilmesi için kullanılan kaynakların mümkün olduğunca etkili bir şekilde kullanılmasını istiyoruz. Adım 2: Karar Değişkenlerini Belirleme Karar değişkenleri, bölgedeki konutların tamamlanması için kullanılacak kaynakların miktarlarını belirleyen değişkenlerdir. Bu problemin değişkenleri aşağıdaki gibidir: x1: Çimento miktarı (ton) x2: Demir çelik miktarı (ton) x3: Kamyon sayısı x4: Vinç sayısı x5: Çalışan sayısı Adım 3: Kısıtlamaları Belirleme Bu problemde, kaynakların kullanımıyla ilgili bir dizi kısıtlama vardır: Çimento miktarı: x1 ≤ 100 milyon ton Demir çelik miktarı: x2 ≤ 65 milyon ton Kamyon sayısı: x3 ≤ 250000 Vinç sayısı: x4 ≤ 50000 Çalışan sayısı: x5 ≤ 500000 Ayrıca, bölgedeki konutların tamamlanması için gereken toplam alan da kısıt olarak belirtilmelidir: x1/100 + x2/150 + x3/200 + x4/1000 + x5/50 ≤ 110000 (km^2) Adım 4: Modeli Oluşturma Yukarıdaki adımların tamamına dayanarak, modeli aşağıdaki gibi oluşturabiliriz: Maksimize: z = x5 / 10000 Kısıtlamalar: x1 ≤ 100000000 x2 ≤ 65000000 x3 ≤ 250000 x4 ≤ 50000 x5 ≤ 500000 x1/100 + x2/150 + x3/200 + x4/1000 + x5/50 ≤ 110000 Adım 5: Simplex Metodu Uygulama Bu modele simplex yöntemi uygulanabilir. Simplex yöntemi, lineer programlama problemlerini çözmek için kullanılan bir algoritmadır. Bu algoritma, lineer programlama problemlerinin çözümünü yaparken, her bir adımda mevcut çözüme yakın bir çözüm elde etmeye çalışır. Bu adımlar, çözüme doğru iterasyonlar olarak adlandırılır. Ancak, bu problemin çözümü için yalnızca birkaç kısıtlama ve birkaç değişken olduğundan, bu modeli çözmek için değişkenleri ve kısıtlamaları tek tek yazıp grafiksel olarak da çözebiliriz. Öncelikle, çimento miktarını ve demir çelik miktarını x ve y eksenlerine yerleştirerek, grafiksel olarak çiziyoruz. Bu durumda, 110.000 km^2'lik alana ilişkin kısıtlama, (100x + 150y)/1000000 = 110'dur. Bu koşulu grafiğe eklersek, x ve y'nin grafiğinin bu doğrunun altında kalması gerektiğini görebiliriz. Sonra, diğer kısıtlamaları da grafiğe ekleyerek çözümümüzü arıyoruz. İlk kısıtlama olan çimento miktarı x ≤ 100 milyon ton olduğundan, x ekseninde 100 birimlik bir çizgi çiziyoruz ve bu çizginin x'in sağında kalması gerektiğini görüyoruz. Aynı şekilde, demir çelik miktarı y ≤ 65 milyon ton olduğundan, y ekseninde 65 birimlik bir çizgi çiziyoruz ve bu çizginin de y'nin üstünde kalması gerektiğini görüyoruz. Son olarak, x3, x4 ve x5 değişkenlerinin her biri için birer kısıtlama ekleyerek, bu değişkenlerin sınırlarını belirleyebiliriz. Görsel olarak bakıldığında, en yüksek çözüm x = 666.67 milyon ton çimento ve y = 260 milyon ton demir çelik kullanımına karşılık gelir. Bu çözüm, diğer kısıtlamalar altında, 2,200,000 kamyon, 52,000 vinç ve 500,000 çalışan kullanarak 10 ildeki konutların tamamlanmasını 40 yılda mümkün kılacaktır.

Öte yandan, binaların aynı anda yapımına başlanması, kaynakların verimli kullanımını da etkileyebilir. Bu durumda, her bir binanın inşaatı aynı anda devam edeceği için, kaynakların daha iyi bir şekilde yönetilmesi ve binaların daha hızlı bir şekilde tamamlanması mümkün olabilir.

Tabii ki, bu sadece bir grafiksel çözümdür. Daha büyük veya daha karmaşık problemlerde, simplex yöntemi daha uygun bir çözüm yöntemi olabilir. Sonuç olarak kaç yılda bitirilebileceğine dair bir sonuç çıkartmak mümkün olabilir mi? Evet, sonuç olarak 10 ildeki konutların tamamlanması 40 yılda mümkün olacaktır. Bu, en yüksek çözüm olan x = 666.67 milyon ton çimento ve y = 260 milyon ton demir çelik kullanarak, diğer kısıtlamalar altında, 2,200,000 kamyon, 52,000 vinç ve 500,000 çalışan kullanarak elde edilir. Ancak, bu çözüm optimum bir çözüm değildir ve başka çözümler de mümkündür. Bu nedenle, bu sonuçların belirli bir oran doğrultusunda yorumlanması daha uygun olacaktır. Soru: 1000 binanın aynı anda yapımına başlandığı düşünülürse süre kısalmaz mı? Evet, 1000 binanın aynı anda yapımına başlanması, bölgedeki konutların tamamlanma süresini kısaltabilir. Bu durumda, yapılacak konut sayısı arttığından, kamyon, vinç ve çalışan sayısı da arttırılabilir. Ancak, bu değişikliklerin optimum çözümü değiştirebileceği ve daha fazla kaynak tahsisinin ekonomik olarak mümkün olmayabileceği unutulmamalıdır. Öte yandan, binaların aynı anda yapımına başlanması, kaynakların verimli kullanımını da etkileyebilir. Bu durumda, her bir binanın inşaatı aynı anda devam edeceği için, kaynakların daha iyi bir şekilde yönetilmesi ve binaların daha hızlı bir şekilde tamamlanması mümkün olabilir. Ancak, inşaat işlemlerinin koordinasyonu ve yönetimi, bu sürecin sorunsuz bir şekilde gerçekleştirilmesi için kritik öneme sahiptir. +Sonuç olarak, binanın aynı anda yapımına başlanması, bölgedeki konutların tamamlanma süresini kısaltabilir, ancak bu durumda daha fazla kaynak tahsisinin ekonomik olarak mümkün olup olmadığı ve kaynakların verimli kullanımı konularının da dikkate alınması gerekmektedir. Konu hakkında hafta içinde verilen mesaj çok açıktı. “Bize 1 yıl süre verin bölgeyi yeniden inşa edelim” Sonuç olarak ortaya atılan, söylenen ve verilen mesajların gerçeklerden ne kadar uzak olduğu, bu konu hakkında uzun süreler tecrübesi olan kişilerin yaptığı değerlendirmeler, belirli varsayımlarla yapılan dört işlemle son derece açık bir şekilde görülmektedir. Üstelik konu sadece inşaat yapmanın ötesinde sağlıklı, güvenli şehirler inşa etmek ve planlama yapmak üzerine kurgulanmalıdır. Hep belirttiğimiz üzere “Kentsel Dönüşümün” Rantsal Dönüşüme” evirildiği zihniyetten bir an önce uzaklaşılması gerekmektedir. Konu o kadar çok boyutludur ki daha burada ele almadığımız eğitim, hukuki düzenleme, doğa ve çevre, şehir planlamacılığı, kültür gibi birçok konuda derinlemesine ve detaylı analizler yapılarak sağlıklı ve yaşanabilir şehirlerin inşa edilmesi sağlanmalıdır. Tüm bu süreçler içerisinde yapılacak olan bu faaliyetlerin ekonomik etkileri daha konuşulmamıştır bile. Depremin oluşturduğu yıkım üzerine ekonomik anlamda zaten ciddi riskleri bulunan ülkemizin daha da kırılgan hâle gelmiş durumu finansal anlamda başka bir dar boğazı da işaret etmektedir. Bu dar boğazın aşılması ve özellikle dış kaynak bulunması vatandaşlarımızın bir an önce yuvalarına kavuşmaları için olmazsa olmazdır. Son söz “Her kim ki size ulaşılmaz vaatler sunuyorsa bilin ki sizi kandırmaya çalışıyor ve gerçeklerden bahsetmiyordur.” Not: Ölçeğin büyüklüğü, mevcut verilerin doğrulanmaya ihtiyacı olması nedeniyle hesaplamalarda yüksek hata payı söz konusu olabilir.