Türkiye’nin HDP’si

Bugün HDP bir yandan kapatılma davası diğer yandan ittifaklar dünyasında oy oranının hayati önemiyle Türkiye’nin en çok konuşulan partisi. Kuşkusuz HDP konusunu seçim aritmetiğine indirgemek Türkiye’nin ilerlemesinin önündeki engelleri görmezden gelmek olur. Bunun bilincinde olarak bugün HDP ve öncüllerinin seçim performansına bakacağız. Geçtiğimiz haftalarda kaleme aldığımız yazılarda Mert Uzunsoy ile beraber önce CHP’nin ardından ise Ak Parti’nin son yapılan 4 genel seçim performansları ve oy oranlarının coğrafi değişimleri üzerinden analizlerimizi ortaya koymuştuk. Bilindiği üzere HDP’nin birçok öncül partisi var. 1991 seçimleri itibariyle “Kürt siyasal hareketi” tüm seçimlere organize olarak bazen bağımsız adaylarla bazen ise kurdukları siyasi partilerin listeleriyle seçimlere katıldılar. 2007, 2011 seçimlerinde DTP ve BDP mecliste grup kurma hakkı kazandı. Kürt siyasi hareketi mecliste yer bulabiliyor, grup kurabilecek kadar sandalye sayısı elde edebiliyordu ancak çok dar alanda siyaset yapma fırsatı bulabiliyordu.2013 yılında kurulan HDP, öncülü partilerden çok daha farklı ittifaklar kurarak ve ülke genelini ilgilendiren sorunları, meseleleri gündemine alan bir parti yapısındaydı. Kürt seçmenin çok az yaşadığı şehirlerde dahi ittifak içerisinde olduğu sosyalist bileşenleriyle beraber örgütlenme çalışmalarını gerçekleştirmişti HDP. 2014 yerel seçimlerine geldiğimizde. HDP’nin 2007 ve 2011 genel seçimlerinde DTP ve BDP’yi temsil eden bir bağımsız adayın olmadığı Anadolu şehirlerinde seçime katılması HDP’nin Türkiye genelinde siyaset yapma arzusunun ilk hamlelerinden biriydi. 2014 Cumhurbaşkanlığı seçiminde Selahattin Demirtaş’ın aldığı %9,8 oy oranı hareketin baraja en yaklaştığı seçim olması bakımından bir dönüm noktasıdır. Barajı aşma yolunda ilerlerken ve Türkiye’nin pek çok kesimi ile yıllar sonra iyi diyaloglar geliştirme başarısı gösteren HDP’nin artık önündeki hedef 10 ay sonra yapılacak genel seçimde %10 barajını aşıp parlamentoya girmek olacaktı. HDP’nin genel seçimlerdeki oy değişimini bu noktadan sonra rakamlar üzerinden analiz edeceğiz. HADEP’ten HDP’ye Kürt siyasal hareketi ilk olarak 1991 seçimlerinde SHP listelerinden seçime katılmıştı. 1995 seçimlerinde HADEP adı altında ilk defa kendi oluşumlarıyla bir genel seçime katıldılar ve o seçimden bu yana tüm seçimlerde yer aldılar. Kürt siyasi oluşumunun partileşmesi ve seçimlere katılması Türkiye’deki siyasal aritmetiği ve çoğu siyasi partinin oy coğrafyasını derin bir şekilde etkiledi. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde özellikle sol partilerin oy oranı Kürt hareketinin seçimlerde yer almasıyla beraber ciddi şekilde azaldı. Ayrıca muhafazakar partiler de gerek bölgede gerekse büyükşehirlerde muhafazakar Kürt seçmenin yoğun olarak yaşadığı bölgelerde oy kayıpları yaşadılar. Kürt siyasi hareketi 1995, 1999, 2002 genel seçimlerine parti olarak katıldılar ve %10’luk seçim barajına takılarak meclis dışında kaldılar. 2007 seçimlerinde ise “bin umut adayları” kampanyasıyla bağımsız adaylar ile katıldı ve seçim sonuçlarına göre mecliste 21 milletvekili ile temsil edildi. 2011 seçimlerinde ise 36 milletvekili ile mecliste yer alma başarısı gösterildi. 2015 Haziran seçimlerinde gelindiğinde en son 2002 seçimlerinde olduğu gibi HDP yeniden seçimlere parti olarak girme kararı aldı ve tarihinde ilk defa barajı geçmiş oldu, mecliste 80 milletvekili ile temsil edildi. Bu başarıda Kemal Kılıçdaroğlu liderliğindeki CHP’nin HDP’yi dışlamayan tavrının rolünü atlamamak gerekir. Kılıçdaroğlu partisinin oy kaybetmesi pahasına dilini sertleştirmedi. Kuşkusuz Baykal CHP’sinden çok farklı bir tercihti bu. GRAFİK 1 2015 Kasım seçimlerinde ise HDP’nin mecliste 59 milletvekili vardı. HDP son yapılan 2018 genel seçimleri sonucunda ise mecliste 67 milletvekili ile temsil edilme hakkı kazanmıştı. Katıldığı ilk seçimden bu yana baktığımızda Kürt siyasal hareketinin siyasi tabanını ciddi miktarda artırdığını görmekteyiz. Bu artışın büyük kısmı 2015 Haziran seçimlerinde HDP’nin parti olarak seçime girme kararı alması ve kazanılan kitle büyük ölçüde korunmuştur. KÜRTLER VE HDP Kürtlerin yoğun olarak yaşadığı bölgeleri tespit edebilmek için 2011'de Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde BDP'nin %50 ve üzeri oy oranına ulaştığı ilçeleri ve Orta ve Batı  Anadolu'da ise Güneydoğu  Anadolu bölgesinden %50 ve üzerinde göç alan mahalleleri  tespit ederek Kürtlerin yoğun olarak yaşadığı bölgeleri belirlemiş olduk. GRAFİK 2 HDP, seçmen tabanının çoğu Kürt yurttaşlardan oluşan bir siyasi parti. HDP, oy oranını artırırken AK Parti ise bu bölgelerde %20 civarında oy kaybetmiş. 2015 Haziran seçimlerinden sonra yapılan seçimleri incelediğimizde ise HDP’nin devamlı olarak oy kaybederken AK Parti’nin ve CHP’nin oy oranını artırdığını görmekteyiz. Ancak hala daha HDP’nin oy oranı 2011 seviyesine gerilemiş durumda değil ve Ak Parti bölgede 2015 öncesi oy oranlarına ulaşabilmiş değil. HDP’nin bölgede 2015 Haziran seçimlerinden bu yana devamlı oy kaybetmesinde bölgede sahip olduğu belediyelere kayyum atanması etkili oldu. HDP’nin 90’nın üzerinde belediyesine hem 2014 hem de 2019 yerel seçimlerinden sonra kayyum atandı ve halka doğrudan hizmet etme ve iletişim kurma olanağı ortadan kalkmış oldu. “Gözden ırak olan gönülden de ırak olurmuş” sözü burada HDP için geçerli olmuş gözüküyor. İkinci olarak HDP’nin 2015 Haziran seçimlerinden önce barış kelimesini üstüne basa basa yüksek sesle ve Türkiye’nin her yerinde söylemesi, AK Parti’nin çözüm sürecinin devamı konusunda çekimser olması daha önce HDP’nin öncülü partilere oy vermemiş seçmenlerin dahi HDP’ye oy verebilmesinin yolunu açmıştı. Bu seçmenler HDP açısından “emanet oylar” olarak görülmüş ve 7 Haziran 2015 gecesi o seçmenlerin gönülden HDP’li olması için çalışacağız denilmişti. Ancak Haziran 2015’ten sonra PKK’nın tekrar eylemler gerçekleştirmesi ve barış ortamının ortadan kalkmasından Kürt seçmen kısmi olarak HDP’yi de sorumlu tuttu ve HDP’ye emanet oy veren seçmenlerin bir kısmı tekrar HDP’yi tercih etmedi. Anketlerimizden değil de saha ziyaretlerimde edindiğim bir izlenim ise bugün itibariyle HDP seçmeni içerisinde HDP’den memnuniyetsiz önemli bir kesim olduğu yönünde. Çözüm süreci ile ümitleri yeşeren seçmen sürecin çökmesinden bu yana olanlarla bir ümitsizlik içerisinde. Ancak bu koşullar altında hala HDP’yi kendilerini sisteme bağlayan tek mekanizma olarak görüyorlar ve diğer partilere güvenmiyorlar. Bu nedenledir ki kurulacağı rivayet edilen diğer partilerin bu seçmen üzerinde çok etkili olabileceği düşüncesinde değilim. Grafikte görüldüğü üzere 2015 Haziran seçimlerinden itibaren CHP’de de kısmi bir artış var. 2015 Haziran seçiminde Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde ağırlıklı olmak üzere bazı CHP’li seçmen HDP’ye oy verme eğilimi göstermiş ancak zaman içerisinde CHP’ye geri dönmüşler. HDP’YE OMUZ VERENLER Türkiye'de büyük bir nüfusa sahip gruplardan biriside Aleviler. Alevi yurttaşlar gerek göç ettikleri büyükşehirlerde gerekse Anadolu'da bir arada yaşıyorlar. Alevi  yurttaşların yoğunlukta yaşadıkları mahalle ve köylerin listelendiği üç ayrı internet platformundan yerleşim yerlerini tespit ettik.(http://www.zohreanaforum.com, http://www.aleviforum.net, www.piryolu.com) Üç farklı listeyi birbiriyle karşılaştırdıktan sonra Alevi yerleşimlerinde 2011-2018 genel seçimleri arasındaki değişimi sandık verileriyle ortaya koyduk. GRAFİK 3 Grafikte son dört genel seçimde Alevi yurttaşların yoğun olarak yaşadığı yerleşim yerlerindeki oy değişimlerini görmekteyiz. HDP’nin seçimlere göre değişimini incelediğimizde Alevi yurttaşlardan en fazla 2018 seçimlerinde oy aldığını görmekteyiz. HDP’nin Türkiye genelinde en yüksek oy oranına ulaştığı 2015 Haziran seçimleri ile 2018 seçimleri arasında karşılaştırma yaptığımızda 2018 seçimlerinde Alevilerden alınan oy oranının 2015’e göre %100’den fazla artış gösterdiğini görmekteyiz. Aleviler, HDP’nin barajı aşmasında Kürtler dışında en büyük rolü oynayan grup olarak ön plana çıkıyor. Burada kritik olan soru son seçimde HDP’ye oy veren Alevi seçmenler “gönülden HDP’li” olarak mı yoksa “kerhen” mi oy verdi? Seçim barajının seçim barajının %7’ye indirilmesi HDP’nin barajı aşamama gibi bir problemi kalmaması durumunda Alevi yurttaşlar tekrar CHP üzerinde daha da yoğunlaşabilir. Bir diğer destek grubu ise yüksek eğitimliler. Bu bölümdeki analiz için Endeksa.com sitesinde verilen mahallelerin eğitim seviyesi ile sandık sonuçlarını kullanıyoruz. GRAFİK 4 HDP’nin Kürtler hariç en yoğun oy aldığı bir başka grup ise yüksek eğitimliler. Grafikte HDP’nin giderek oy artırdığını görmekteyiz. Yüksek eğitimli seçmen de HDP’ye son seçimde destek sağlamış ve HDP’nin barajı aşmasına hayati katkıda bulunmuş. Alevilerde olduğu gibi burada da seçmenin HDP’ye karşı nasıl bir duygu içerisinde olduğu önem kazanıyor. Eğitim düzeyi yüksek muhalif seçmenin özellikle 2018 genel seçimlerinde yüksek destek vermesini “Ak Parti’yi zayıflatma ya da Ak Parti’yi yenme’’ emeline kavuşabilmek adına stratejik desteklediğini söylemek te mümkün. Bazı eğitimli muhalifler bu refleksi “HDP’yi legal siyasetin içerisinde tutma’’ adına yapıyorlar. Birçok seçmenin HDP’nin barajı aşamaması durumunda Doğu ve Güneydoğu bölgeleri başta olmak üzere birçok noktada kaos yaşanabilmesi durumunun önüne geçebilmek adına HDP’ye kerhen destek veriyorlar. HDP’ye verilen bu tür desteklerin kalıcı hale gelmesi HDP adına hayati bir öneme sahip. Eğer HDP genel merkezi oy aldıkları seçmenleri seçim barajının %7’ye düştüğü  bir  senaryoda elinde tutamazsa önümüzdeki  süreçte HDP  öncesi oy oranlarına geri dönebilir. İLÇELERDE HDP HDP, bugüne kadar üç genel seçime katıldı ve bu seçimlerde en yüksek oy oranına %13,12 ile 2015 Haziran seçimlerinde ulaştı. Türkiye’de bulunan 970 ilçe üzerinden HDP’nin hangi ilçelerde hangi seçimlerde en fazla oy oranına ulaştığını tespit ettik. Grafikte göründüğü üzere HDP, 970 ilçenin %67’sinde 2018 seçimlerinde, %32’sinde 2015 Haziran seçimlerinde ise %1’inde 2015 Kasım seçimlerinde oylarını o ilçede en yüksek seviyeye ulaştırmış. Elimizdeki bu veriden yola çıkarak HDP’nin 2018 seçimlerinde 2015’e göre çok daha geniş bir coğrafyaya yayılabildiğini söyleyebiliriz. 2015 Haziran’da HDP, Türkiye genelinde en yüksek oy oranına ulaşmasına rağmen 2018 seçimlerinde ilçelerin %67’sinde oylarını yükseltiyor. Bu veri HDP’nin seçmen yapısındaki değişimi de açıkça göz önüne seriyor. GRAFİK 5 BÖLGELERDE DEĞİŞİMİN YÖNÜ Grafikte yedi coğrafi bölgenin HDP’nin oy oranındaki payını görüyoruz. 2018 seçimlerinde Kürt yurttaşların çoğunlukta yaşadığı Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde HDP oylarının düşüş yaşadığını görmekteyiz. 2015 Haziran seçimlerinde HDP, ülke genelinde aldığı oyların %32’sini Güneydoğu bölgesinden alırken 2018’de bu oran %28’e düşüyor. Kürt nüfusun baskın olduğu yerlerde HDP oyu zaman içerisinde azalırken Türk ve diğer halkların baskın olduğu kesimlerde HDP oylarında artış var. Karadeniz, İç Anadolu  bölgelerinin HDP oyları içerisindeki ağırlığının arttığını görüyoruz. HDP’nin seçmen yapısı 2015 seçimlerine göre çok daha heterojen bir noktada. Partinin seçmen yapısının değişiyor olması milletvekillerin ve genel merkezin söylemlerini gelecek dönemde etkileyebilir. HDP, öncülü partiler gibi etnik ağırlığı daha düşük bir parti artık. GRAFİK 6