Kedilerin kuyruğunu birbirine bağlayan KKM’nin neden olduğu nispi fiyatlardaki hızlı değişim, sadece varlık sahibi olan ve olmayan kişiler arasında değil, varlık sahibi kişiler arasında da servet transferinin olduğunu gösteriyor. Türkiye’de her şeyin fiyatı hızla artıyor. Enflasyondaki artış hızı özellikle son bir yılda o kadar yüksek ki, Türkiye bu hızı en son İkinci Dünya Savaşı sırasında görmüştü.[1] Fiyatlarda yaşanan bu artış bir taraftan sabit gelirli hanehalkının satın alma gücünü hızla düşürürken, diğer taraftan nispi fiyatlarda değişime neden olarak ciddi tahribatlara yol açıyor. İrrasyonel faiz politikası insanları alternatif varlıklara yönlendirdi Fiyatlarda yaşanan artışın en önemli nedeni 2021 yılının eylül ayında başlayan faiz indirimleri. İrrasyonel faiz politikası olarak nitelenen bu politika, Türk lirası mevduat hesaplarına olan talebi hızla düşürdü. İnsanlar ellerindeki tasarrufun değerini koruyabilmek için alternatif varlıklara -özellikle arzı esnek olmayan konut ve araba gibi varlıklara- yöneldi. Politika faizine paralel olarak kredi faizlerinin de düşmesi, varlıklara olan talebi daha da artırdı ve piyasada varlıkların fiyatlarındaki artış rekor hıza ulaştı. Varlık fiyatlarında en hızlı artış konutta yaşandı. Konut fiyatları Ağustos 2022 rakamlarına göre bir önceki yılın aynı ayına kıyasla %184.6 yükseldi. Konutun dışında döviz, altın, hisse senedi ve araba gibi varlıkların fiyatları da önemli ölçüde artış kaydetti. Örneğin araba fiyatları yine Ağustos 2022 rakamlarına göre bir önceki yılın aynı ayına kıyasla %92.2 artış gösterdi. Konuta talep, arabaya talepten daha yüksek Türkiye’de son bir yılda konut fiyatları araba fiyatlarından daha fazla artış göstermiş. Bu durum konuta yatırım yapan kişilerin arabaya yatırım yapan kişilere kıyasla daha yüksek getiri elde ettiğini göstermekte. Eğer bu kişiler bugün ellerindeki konutu piyasada geçerli olan fiyattan satarlarsa, bir önceki yıla kıyasla daha fazla miktarda araba satın alabilmeleri mümkün. Konut ve Araba Talebi İçin Bir Gösterge: Konut/Araba Nispi Fiyat Endeksi Aşağıda yer alan şekil, Ocak 2010 – Ağustos 2022 döneminde konut fiyatlarının araba fiyatlarına bölünmesi ile oluşturulmuş bir endeks. Bu endekse konut/araba nispi fiyat endeksi adını verebiliriz. Endeksin zaman içinde nasıl bir seyir izlediğini gözlemleyebilmek için Ocak 2010’daki başlangıç değerini 1 olarak belirledik.[2] Endeks değerinin artması konut fiyatlarının araba fiyatlarından daha hızlı arttığını, azalması ise araba fiyatlarının konut fiyatlarından daha hızlı arttığını göstermekte. Benzer şekilde endeks değerinin 1’in üzerine çıkması bir birim konut ile bir birimden daha fazla araba satın alınabildiğini, 1’in altına düşmesi ise bir birim araba ile bir birimden daha fazla sayıda konut alınabildiğini göstermekte. Endeksin değerinin ortalamasının 1 olmasını beklemek oldukça makul bir beklenti. Çünkü orta ve uzun vadede varlık fiyatlarının ortalama olarak aşağı yukarı aynı oranda artmasını bekleriz. Zaman içinde endeks değeri 1 değerinden uzaklaşsa bile, ekonominin kendini düzeltme mekanizmaları değerin yeniden 1’e yakınsamasına imkân verir. Ekonomilerde daha uzunca bir dönemde yapısal bir değişim söz konusu olduğunda ise endeksin ortalama değerinin 1 yerine farklı bir değere yakınsamasını, yani yeni bir patikaya oturmasını beklemek yine makul bir beklentidir.
Konut/araba nispi fiyat endeksinin Aralık 2021’den bu yana izlediği seyir, kur korumalı mevduatın ekonomide yarattığı tahribatın görülebilmesi açısından son derece önemli.
Politik gelişmeler endeks değerinde sert değişimlere yol açıyor Endeks değerindeki sert dalgalanmaların önemli kabul edilebilecek politik gelişmelerle örtüştüğünü ilk bakışta görebiliriz. Politik olaylar tahmin edilebileceği gibi Türkiye’de son yıllarda kur üzerinde doğrudan etkili. Kurda yaşanan değişme ile araba fiyatında yaşanan değişme arasında da sıkı bir ilişki mevcut; çünkü araba fiyatlarının ana belirleyicisi aslında kurdaki gelişmeler. Örneğin Aralık 2013 tarihinde yaşanan yolsuzluk operasyonları ve Ağustos 2018’de yaşanan Rahip Brunson krizi, döviz kurunun ve dolayısıyla araba fiyatlarının hızla artmasına; bunun sonucunda da endeks değerinin hızla düşmesine neden oldu. Ekonomik gelişmeler de endeks değerini etkiliyor Eylül 2017 tarihinde açıklanan ve 2018 başında yürürlüğe giren motorlu taşıtlar vergisi düzenlemesi,[3] araba fiyatları üzerinde artırıcı bir etki gösterdi. Bu düzenleme o dönemde merkez bankasına yönelik baskının artması sonucu kurda yaşanan artışla birleşince, endeks değeri 2018 yılının başından itibaren 1 değerinin altına düştü. Uzunca bir süre 1’in altında seyreden konut/araba nispi fiyat endeksi, Ağbal döneminde yaşanan faiz artışı sonrasında bir süre yükselişe geçti ve 2021 yılının ilk üç çeyreğinde kısmi toparlanma sergiledi. Eylül 2021 ve ertesinde yaşanan faiz indirimleri sonrasında kurun hızla artması, endeks değerinin yine hızla düşmesine neden oldu ve Aralık 2021 tarihinde endeks değeri 0.80’e geriledi. Kur korumalı mevduat nispi fiyatları tahrip ediyor Endeksin en ilginç seyri ise kur korumalı mevduatın yürürlüğe girdiği Aralık 2021 tarihinden sonra gerçekleşti. Bu tarihte 0.80 düzeyinde olan endeks değeri, Ağustos 2022 tarihinde %73’lük bir artışla 1.38’e yükseldi. Bu değer grafikte yer alan en yüksek değerdir ve konuta yatırım yapanların son bir yılda arabaya yatırım yapanlardan %73 daha fazla kazanç elde ettiğini gösteriyor. Konut/araba nispi fiyat endeksinin Aralık 2021’den bu yana izlediği seyir, kur korumalı mevduatın ekonomide yarattığı tahribatın görülebilmesi açısından son derece önemli. Kedilerin kuyruğunu birbirine bağlayan bu uygulamanın neden olduğu nispi fiyatlardaki hızlı değişim, sadece varlık sahibi olan ve olmayan kişiler arasında değil, varlık sahibi kişiler arasında da servet transferinin olduğunu gösteriyor. Bu nedenle mevcut ekonomik durumdan sabit gelir elde eden kişiler kadar, varlık sahibi olan kişilerin de memnun olmadığını söylemek mümkün. Uygulamanın neden olduğu/olacağı ilave tahribatları ise sanırım yaşayarak göreceğiz. --- [1] Hakan Kara’nın paylaştığı görselde artış oldukça net görülebilmekte: https://twitter.com/ali_hakan_kara/status/1532622796727140353 [2] Endeksin hesaplandığı Excel dosyasına ulaşmak isteyenler [email protected] adresinden iletişime geçebilirler. [3] https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/07/20170727-7.htm