Bu yazının amacı, İzmir’de 10 yıldır sessiz sedasız devam eden bu çalışmaların (Engelsizmir) somut çıktılarının Türkiye’deki tüm kentlere iyi örnekler olarak yaygınlaştırılması konusunda ilham vermektir. Türkiye’de engelli hakları konusu seçimden seçime gündeme gelen ve siyasal iktidarın hâkim söylemi altında belirlenen bir niteliğe sahiptir. Bu söylemi siyasal iktidar genellikle sosyal politikalar, sosyal yardımlar ve medya üzerinden belirlerken, seçimlerden sonra engelliler unutulmakta ve kamusal alanların, hizmetlerin düzenlenmesinde engelli bireylerin ihtiyaçlarını dikkate almayan uygulamalar yapılmaktadır. Bu yüzden engelli bireylerin parklarda, sokaklarda, kültürel mekânlarda görünürlükleri azalmakta, sosyalleşmeleri ve toplumla bağ kurmaları kısıtlanmakta, hatta seçimlerde oy kullanma hakları bile kimi zaman ellerinden alınmaktadır. Sosyal, kültürel ve siyasal hayata katılımda engellilerin karşılaştığı sınırlar, kısıtlamalar bizatihi engelli olmayan kişilerin yapmış olduğu düzenlemelerden kaynaklanmaktadır. Bu açıdan bakıldığında engelli olma durumu medikal bir durumun ifadesi olmaktan öte, toplumsal ve siyasal olarak yapılandırılan ve insanlara dayatılan bir normdur. Siyasal iktidarın engellilere yönelik yaklaşımının ayni ve nakdi yardım temelli olması bir yandan toplumda engellilerin pasif, aciz, acınacak durumda ve yardıma muhtaç insanlar olarak algılanmasına diğer yandan engellilerin siyasal tercihlerinin ipotek altına alınmasına yol açmaktadır. TÜİK tarafından 2010 yılında yapılmış olan Engellilerin Sorun ve Beklentileri isimli araştırmaya göre, engelli bireylerin yüzde 62,4’ü kentte, yüzde 37,6’sı kırsal alanda yaşamaktadır. Bugün Türkiye’de kentlerin çoğunda engelli bireylerin erişim ve ulaşım olanaklarını engelleyen kaldırımlar, kamu binaları, parklar, okullar, konutlar, toplu ulaşım araçları, dini-kültürel-sosyal tesisler vb. mekânlar ve alanlar yeniden ele alınmayı beklemektedir. ENGELSİZMİR KONGRELERİ 2013’TEN BERİ ÖRNEK OLUŞTURABİLECEK NİTELİKTE İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından düzenlenen Engelsizmir Kongreleri kapsamında 2013 yılından bu yana hayata geçirilen uygulamalar Türkiye açısından örnek oluşturabilecek niteliktedir. 2010 yılından bu yana kentteki engellerin kaldırılması hedefine yönelik uygulama ve politikalar “Herkes İçin İzmir” ve “Başka Bir Engelli Politikası Mümkün” düşünceleri çerçevesinde hayata geçirilmeye çalışılmaktadır. Bu süreklilik kentte engellilere yönelik iyileştirmelerin devamlılığı açısından dikkate değer bir durumdur. Engellilerin kentsel yaşamın tüm boyutlarına katılıp katkıda bulunabilecekleri engelsiz bir kent oluşturmanın koşullarını İzmir örneğinde tartışmaya açmak amacıyla 2013 yılında “engellilerin kentsel sorunları ve çözümleri” temasıyla düzenlenen ilk uluslararası katılımlı kongrenin en önemli çıktısı “Kırmızı Bayrak” uygulaması  ve Engelsizmir Stratejik Plan çalışmasıydı. İzmir Büyükşehir Belediye Meclisi’nce kabul edilerek yürürlüğe girmiş olan “Engelsiz İzmir Kırmızı Bayrak Yönetmeliği”nde[1], engelli bireylerin erişimine uygun hale getirilen kamuya açık faaliyet gösteren özel veya kamu kurumlarına ait açık ve kapalı mekânlar ile ulaşım araçlarına 'Kırmızı Bayrak' verilmesi öngörülmektedir. 2016 yılındaki ikinci Engelsizmir Kongresi’nin somut çıktısı ise, engellilerin bireysel ve toplumsal yaşamda karşılaştıkları sıkıntıları ve engelleri toplumun diğer kesimlerine uygulamalı olarak hissettirmek amacıyla kurulan Türkiye’nin ilk “Engelli Farkındalık Merkezi”dir. Yönetmelikte, Kırmızı Bayrak verilmesine ilişkin kriterler belirlenmiş, belirlenen kriterler doğrultusunda başvuru, kontrol ve değerlendirme çalışmalarının yürütülebilmesi amacıyla İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin ilgili birimlerinden; İzmir Kent Konseyi, İzmir Büyükşehir Belediye Meclisi, Mimarlar Odası, İnşaat Mühendisleri Odası, Makine Mühendisleri Odası, Ege Bölgesi Sanayi Odası, İzmir Ticaret Odası, İzmir Esnaf ve Sanatkâr Odaları Birliği temsilcileri ile ortopedik, görme, işitme ve zihinsel engelliler ile ilgili faaliyet gösteren dernek temsilcilerinden oluşan “Engelsiz İzmir Kırmızı Bayrak Komisyonu” kurulmuştur. İlk kırmızı bayrağı İzmir Metro A.Ş. 3 yıldızla almıştır. Şimdiye kadar aralarında AVM, otel, kafe, park, mesire alanı, restoran, iskele, vapur, taksi, eğitim, sağlık kuruluşları olmak üzere 90’a yakın kurum, kuruluş ve mekân kırmızı bayrak almıştır. 2016 yılındaki ikinci Engelsizmir Kongresi’nin somut çıktısı ise, engellilerin bireysel ve toplumsal yaşamda karşılaştıkları sıkıntıları ve engelleri toplumun diğer kesimlerine uygulamalı olarak hissettirmek amacıyla kurulan Türkiye’nin ilk “Engelli Farkındalık Merkezi”dir[2]. Merkezi ziyaret eden İzmirliler (özellikle ilköğretimden üniversiteye her düzeyde eğitim gören öğrenciler) çeşitli engel gruplarının özelliklerini ve ihtiyaçlarını farklı mekânsal düzenlemeler, oyunlar, etkinlikler ve materyaller ile uzmanlar rehberliğinde deneyimlemektedir. Bu çerçevede Merkez’in içinde görme, işitme ve ortopedik engelliler alanı, tekerlekli sandalye parkuru, öğrenme güçlüğü ve üstün yetenekliler alanı, otizm labirenti, karanlık ev ve market alanları oluşturulmuştur. Kurulduğu günden bu yana yüzlerce okuldan binlerce öğrenciye, kamu çalışanlarına, eğitimcilere, ailelere hizmet veren Engelli Farkındalık Merkez’inin ikincisi Karşıyaka Örnekköy’de 2021 yılında açılmıştır. Engelli Farkındalık Merkezi Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 2017 yılında İlköğretim 4. Sınıf öğrencileri için hazırlanmış olan Sosyal Bilgiler Kitabı’nda da yer almıştır. Ayrıca bu kongre kapsamında uluslararası karikatür ve ulusal kısa film yarışmaları, engelsiz yaşam için spor, Engelsizmir eğitim ve Engelsizmir inovasyon çalıştayları düzenlenmiştir. Çalışmak temel insan haklarından biridir. Anayasamızın 49'uncu maddesi çalışmanın herkesin bir hakkı ve ödevi olduğunu açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Engelli bireylerin bir başkasına yük olmadan toplumda bir yer edinmelerinin birincil koşulu istihdam edilmeleridir.  İstihdam hakkını savunmanın engelli ayrımcılığına karşı mücadelenin temel taşlarından biri olduğu düşüncesinden hareketle 2018 yılında düzenlenen üçüncü Engelsizmir Kongresi “Engelsiz Üretim ve İstihdam Modelleri” ana teması ile düzenlenmiş olup, kongre kapsamında engelsiz üretim modelleri yerel, ulusal ve uluslararası düzeydeki örnekleri üzerinden tartışılmıştır. Kongrede bildiri sunumları, atölyeler ve sanat etkinliklerinin yanı sıra İşkur ortaklığıyla “İş’te Ben de Varım” adıyla 80’den fazla firmanın katıldığı istihdam odaklı iş başvurusu ve ön görüşme masaları açılmıştır. Kongre kapsamında “en-gel-le-me” konulu ulusal kısa film, “engelleri kaldıralım” konulu ulusal karikatür yarışması düzenlenmiştir. Üçüncü kongrenin en önemli amacı engelli istihdamının geliştirilmesi ve istihdam imkânlarının güçlendirilmesiydi. En önemli çıktısı ise kendi yetenek ve becerilerine göre iş bulabilen katılımcıların varlığıydı. Proje engelli bireylerin ailelerinin çocukları için karar verici olmalarını sağlayacak şekilde güçlendirilmesi, ailelerin içinde bulunduğu yalnızlığın ve zorlukların azaltılması hedeflenmiştir. Pandemi koşullarının etkisiyle 4. Engelsizmir Kongresi 2020 ve 2021 yılına yayılan bir süreçte daha çok çalıştaylar temelinde hayata geçirilmiştir. “Kamusal hizmetlere erişim” ana temasıyla gerçekleşen kongre kapsamında Bahçe Terapisi ve Yerel Yönetimler Çalıştayı, Pandemi, Deprem ve Afetlerde Kriz Belediyeciliği Çalıştayı ile Ebeveyn Bilgi ve Eğitim Merkezi Çalıştayları yapılmıştır. 4. Uluslararası Engelsizmir Kongresi’nin hazırlık projelerinden biri olan “Elim Sende Projesi” etki alanı İzmir’i aşan bir niteliğe kavuşmuştur. Proje kapsamında; yönlendiriciler (Üniversite öğrencileri) aracılığı ile belletmenlerin (Lise öğrencileri) farkındalık eğitimlerine, belletmenler aracılığı ile de katılımcı ilkokul öğrencilerinin engelli farkındalığı odaklı sanatsal etkinliklerinin hazırlanmasına uzanan, küçük halkadan büyük halkaya yayılma politikası izlenmektedir. Fiziksel ve sanal ortamlarda uygulanan proje çalışmaları sırasında 125 katılımcı gence ve 5-12 yaş aralığında 162 öğrenciye ulaşmıştır. Proje kapsamında ana temayı güçlendirmek üzere “Engelli Farkındalığı”, “Farklılıklarımız” ve “Söylem” kampları yapılmıştır. Son kongrenin en önemli somut çıktıları ise İzmir Büyükşehir Belediyesi Engelli Farkındalık Merkezi içinde kurulmuş olan Engelli Ebeveyn Eğitim ve Bilgi Merkezi ve İnciraltı’nda fiziki düzenlemeleri devam eden Terapi Bahçesi’dir. Ebeveyn Eğitim ve Bilgi Merkezi ebeveynlerin engelli olan çocukları için uygun eğitim ve benzeri hizmetleri almasına yardımcı olmak, çocukların eğitim sonuçlarını iyileştirmek, ebeveynleri ve profesyonelleri bilgilendirmek ve engelli çocuklarla ihtiyaçlarını karşılayan kaynaklar arasında bağ kurmaktır. Böylece engelli bireylerin ailelerinin çocukları için karar verici olmalarını sağlayacak şekilde güçlendirilmesi, ailelerin içinde bulunduğu yalnızlığın ve zorlukların azaltılması hedeflenmiştir. Bu yazının amacı, İzmir’de 10 yıldır sessiz sedasız devam eden bu çalışmaların somut çıktılarının Türkiye’deki tüm kentlere iyi örnekler olarak yaygınlaştırılması konusunda ilham vermektir. Engelsiz ve ayrımsız bir kent için gerekli demokratik ortamın gelişmesi ve toplumsal bilincin geliştirilmesi amacıyla çıktığımız Engelsizmir arayışı kuşkusuz 10 yılda ulaşılacak bir kolay bir hedef değildir. “Başka bir engelli politikası mümkün” yaklaşımı özgür düşünebildiğimiz, sınırsız bakabildiğimiz, kendimize benzemeyene yaklaşabildiğimiz, farklılıklarımızın hayata büyük bir değer kattığını görebildiğimiz, birbirimizden aydınlanıp birbirimizi aydınlatabildiğimiz, yapma ve yaratma cesaretine sahip olduğumuz, “engelli – engelsiz” ayrımını kaldırarak yaşayabildiğimiz ve kendimizi yetersiz hissetmediğimiz dünyanın “daha güzel bir dünya” olacağı fikrine dayanmaktadır. Bu yaklaşımının temeli, engelli bireylerin hem toplum hem de siyasal iktidarlar karşısında aciz ve muhtaç bireyler olmaktan çıkarılarak güçlendirilmesini içerir. Bunu sağlamak için, onlara sınırlama getiren bireysel önyargılardan kurumsal ayrımcılığa kadar, ulaşılamaz binalardan kullanılamaz ulaşım sistemlerine kadar, ayrı eğitimden iş yaşamından dışlanmaya kadar her türlü engelin kaldırılmasını ve bu engellerin kaldırılması için toplumda kültürel, siyasal, sosyal ve ekonomik değişiklikleri hedefler. --- [1]Kırmızı Bayrak uygulaması hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. http://www.engelsizmir.org/tr/KirmiziBayrak [2] Farkındalık Merkezi ve çalışmaları hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. http://www.engelsizmir.org/tr/FarkindalikSayfalari/3079