Enflasyon altında ezilen topluma reva görülen daha fazla çalışarak gelirini yükseltmektir. Kişilerin kaybettikleri refahı bu yolla geri kazanmasına, yaşam standartlarını ancak bu yolla koruyabilmesine imkân tanınmaktadır. Oysa herkesin insani koşullarda çalışmaya ve yaşamaya hakkı vardır. Geçtiğimiz perşembe günü Türkiye ekonomisine ilişkin ekonomik büyüme oranları açıklandı. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayımlanan resmi rakamlara göre Türkiye ekonomisinin mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış üretim değeri bir önceki çeyreğe göre %3.5, bir önceki yılın aynı çeyreğine göre ise %5.0 artış gösterdi. Büyüme rakamlarının pozitif seyretmesi, Türkiye ekonomisinde üretimin arttığı anlamına geliyor. Peki bu üretim artışı acaba verimlilik artışından mı yoksa çalışanların üzerine daha fazla yük binmesinden mi kaynaklanıyor? Gelin bunu birlikte hesaplayalım. TÜRKİYE’DE VERİMLİLİK ARTIYOR Bir firmada 10 kişinin çalıştığını ve bu 10 kişinin her birinin günde 8 saat emek harcadığını varsayalım. Çalışanların günlük üretiminin de 80 adet olduğunu kabul edelim. Bu durumda günlük kişi başına düşen üretim miktarı 80 adet olacaktır (80 adet / 10 kişi = 8 adet). Şimdi firmada çalışan kişi sayısının değişmediğini ve toplam üretimin 90 adede yükseldiğini kabul edelim. Bu durumda kişi başına düşen üretim 9 adede yükselecektir (90 adet / 10 kişi = 9 adet). Bu durum işçi başına düşen üretimin, yani verimliliğin arttığına işaret etmektedir. Şimdi firmada çalışan kişi sayısının %10 arttığını ve 11 kişiye çıktığını, toplam üretimin 99 adede yükseldiğini, çalışma saatlerinin ise yine değişmediğini kabul edelim (Bu varsayımı ileride değiştireceğiz). Bu durumda kişi başına düşen üretim yine 9 adet olacaktır (99 adet / 11 kişi = 9 adet). Bu örnekte ise başlangıç durumuna göre hem istihdam hem de verimlilik artmıştır. Acaba Türkiye’deki durum nasıldır? Kişi başına düşen üretim değerini Türkiye’deki sanayi sektörü için hesaplamak istersek, elde edeceğimiz veri nasıl görünecektir? Bunu hesaplamak için TÜİK tarafından yayınlanan bazı verilere ihtiyacımız var. Bunlardan ilki istihdam endeksidir. İstihdam endeksi, sektörde istihdam edilen kişi sayısını endeks biçiminde verdiğinden yukarıdaki örneğimizdeki çalışan sayısını temsil etmektedir. İkincisi ise sanayi üretim endeksidir. Bu endeks sanayi sektöründe gerçekleştirilen üretim miktarını endeks bazında vermektedir. Bu iki endeks aracılığıyla mevsimsellikten arındırılarak hesaplanan kişi başına düşen üretim aşağıdaki şekilde verilmiştir. KİŞİ BAŞINA DÜŞEN VERİMLİLİK ARTIYOR Sanayi sektöründeki kişi başına düşen üretim değerine bakıldığında serinin artış trendinde olduğunu görebiliriz. 2009 yılının ilk çeyreğinde 100 değerini alan seri 2023 yılının ikinci çeyreğinde 129’a yükselmiştir. Yani kişi başına düşen üretim %29 artış göstermiştir. Kişi başına düşen üretim artışının artması verimlilik artışına işaret etmektedir. Ancak aklımızın bir kenarında yine de bir şüphe var. Acaba çalışma saatleri yukarıdaki kişi başına düşen üretim artışı üzerinde etkili olmuş ve bizi yanlış yönlendiriyor olabilir mi? Bunu anlamak için analize bu kez çalışılan saat endeksini dahil edeceğiz.
Türkiye’de saat başına düşen sanayi üretimi geçmişe kıyasla düşüştedir. 2009 yılının birinci çeyreğinde 100 olarak hesaplanan değer 2023’ün ikinci çeyreğinde 78.4 değerini almıştır. Kişi başına hesaplandığında %29 arttığı gözlemlenen seri, saat başına hesaplandığında aslında %21.6 azalmıştır.
ÇALIŞILAN SAAT VERİMLİLİK ÜZERİNDE ETKİLİ Mİ? Çalışılan saat endeksi, sektörde işçilerin ortalama kaç saat çalıştığını vermektedir. Hatırlarsanız yukarıda işçilerin günde ortalama 8 saat çalıştıklarını varsaymıştık. Ancak sektörde bazen çeşitli nedenlerde -örneğin fazla mesai yaparak- kişiler 8 saatten daha uzun da çalışabilmektedir. Bu durumda çalışılan saatin de hesaplamaya dahil edilmesi gerekmektedir. Yine firmada 10 kişinin çalıştığını, bu 10 kişinin her birinin günde 8 saat çalıştığını ve firmanın toplam üretiminin 80 birim olduğunu varsayalım. Bu durumda saat başına düşen üretim 1 adet olarak hesaplanacaktır (80 adet / (10 işçi * 8 saat) = 1 adet ). Dikkat ederseniz bu kez günlük değil, saatlik üretimi elde ettik. Şimdi çalışan sayısının yine %10 arttığını ve 11 kişiye çıktığını, ancak bu kez yukarıdaki örnekten farklı olarak çalışanların çeşitli nedenlerle daha uzun saatler -örneğin günde 9 saat- çalıştığını kabul edelim. Bu durumda firmada çalışılan toplam saat 99’a yükselecektir (11 kişi * 9’ar saat = 99 saat). Eğer firmanın toplam üretimi 99 adetten daha yüksek bir değer alırsa, örneğin 109 adet olursa, bu durumda çalışılan saat başına düşen üretim miktarı, yani saat başına verimlilik yükselecektir (109 adet / 99 saat = 1.10 adet). Eğer firmanın toplam üretimi 99 adet olursa, bu durumda çalışılan saat başına düşen üretim miktarı değişmemiş olacaktır. Yani saat başına verimlilik aynı kalacaktır. (99 adet / 99 saat = 1 adet). Üretim miktarının 99 adetten daha düşük değer alması durumunda ise (örneğin 89 adet) saat başına düşen üretim miktarı düşmüş olacaktır (89 adet / 99 saat = 0.9 adet). TÜRKİYE’DE SAAT BAŞINA VERİMLİLİK DÜŞÜŞTE Türkiye’de sanayi sektörünün üretimi, bu kez çalışılan saat endeksi kullanılarak her bir saat için, yani saat başına hesaplanmıştır. Mevsimsellikten arındırılarak elde edilen değerler aşağıda yer alan şekilde göstermiştir. Türkiye’de saat başına düşen sanayi üretimi geçmişe kıyasla düşüştedir. 2009 yılının birinci çeyreğinde 100 olarak hesaplanan değer 2023’ün ikinci çeyreğinde 78.4 değerini almıştır. Kişi başına hesaplandığında %29 arttığı gözlemlenen seri, saat başına hesaplandığında aslında %21.6 azalmıştır. Buradan hareketle Türkiye’de ekonomik büyümede yaşanan artışın aslında çalışanların üzerine daha fazla yük binmesinden kaynaklandığının altının çizilmesi gerekmektedir. Enflasyon altında ezilen topluma reva görülen daha fazla çalışarak gelirini yükseltmektir. Kişilerin kaybettikleri refahı bu yolla geri kazanmasına, yaşam standartlarını ancak bu yolla koruyabilmesine imkân tanınmaktadır. Oysa herkesin insani koşullarda çalışmaya ve yaşamaya hakkı vardır. Bu nedenle sorunun görülmesi, fark edilmesi ve üzerine gidilmesi elzemdir.