Yedi senaryonın tamamında muhalefet Cumhur İttifakı’ndan daha fazla vekillik elde etmektedir. Seçim sistemindeki değişikliğin beklenen amaca hizmet etmeyeceği görülmektedir. Cumhur İttifakı bileşenlerinden AKP ve MHP’nin TBMM’ye sunduğu kanun değişikliği teklifi Türkiye seçim tarihinde iktidar partilerinin sandalye maksimizasyonu için seçim mühendisliğine yönelmeleri anlamında son örnek. Seçim tarihimiz 1950’den bugüne seçim kanunlarında çok sık yapılan değişiklikler kadar, değişikliklerin oyunun kurallarının tayini anlamında haksız rekabete dayalı sayısız örneklerle dolu. SEÇİM KANUNU DEĞİŞİKLİK TEKLİFİ TEMSİLDE ADALETİ SAĞLAR MI? Kanun değişikliği teklifi, hazırlanışından, oyların sandalyeye dönüşmesini içeren yönteme kadar  demokratik, çoğulcu, katılımcı,  uzlaşmacı, temsilde adaleti sağlayan bir seçim sistemi tasarımında olması gereken niteliklerin hiçbirini içermemekte. 15 maddeden oluşan değişiklik teklifinin oyların sandalyeye dönüşme yöntemiyle doğrudan ilgili iki maddesi mevcut. 1. maddeyle 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanununun 33.md’de yer alan ülke seçim barajının yüzde 7’ye düşürülmesi ve 34.md’nin birinci fıkrasında yapılan düzenlemeyle son fıkrayı yürürlükten kaldıran “İttifakın aldığı oy toplamı ülke barajını geçtiği takdirde seçim çevrelerinde milletvekili hesabı ve dağılımı ittifak içinde yer alan her bir partinin o seçim çevresinde aldığı oy sayısı dikkate alınarak bu maddenin üçüncü fıkrasına göre yapılır”şeklindeki düzenleme ilgili kanun değişikliğinin kanımca en önemli düzenlemeleridir. Çünkü bununla 2018 seçimlerinde uygulanan ittifak sistemi işlevini yitiriyor, küçük partiler adına temsilde adaleti sağlama anlamında katkı yapan ittifak sistemi yerine, küçük partileri  parlamenter temsil dışına iten bir yöntem benimseniyor.
Kanun değişikliği teklifi, hazırlanışından, oyların sandalyeye dönüşmesini içeren yönteme kadar  temsilde adaleti sağlayan bir tasarımda olması gereken niteliklerin hiçbirini içermemekte.
Seçim sistemleri alanındaki çalışmalarda Maurice Duverger’den başlayarak neredeyse tüm siyasetbilimciler bu sistemlerin her koşulda az ya da çok büyük partilerin avantajına sonuçlar ürettiği konusunda hemfikirdir. Burada önemli olan; tasarlanan seçim sisteminin büyük ve küçük partiler arasında oyların sandalyeye dönüşmesi anlamında makası ne ölçüde açıp açmadığıdır. Bir diğer husus da seçim sisteminin küçük partileri ne ölçüde parlamenter temsil anlamında kapsayıcı ya da dışlayıcı olduğudur. Mevcut kanun değişikliği teklifi barajın yüzde 10’dan 7’ye düşürülmesini öngördüğü için ilk bakışta temsil adaletsizliğini azaltabilir diye düşünülse de, parti sisteminde partiler arasındaki oy güçlerinin küçük ve büyük partiler arasında yüksek olduğu, araştırma bulgularına göre yüzde 7 civarında oya sadece MHP’nin sahip olduğu dikkate alındığında, barajın düşürülmesinin kapsayıcı bir amaca hizmet etmeyeceği açıktır. Bu nedenle, değişiklik teklifi küçük partilerin önünde iki seçenek bırakacak gibi görünmektedir. Ya barajı geçememe riskini göze alarak seçime tek başına katılma ya da baraj sorunu olmayan büyük partilerin ittifakına katılarak, bu partilerin listelerinden milletvekili adayı göstermek suretiyle parlamentoda sınırlı sayıdaki vekille de olsa temsilcilik kazanma. Bu anlamda değişiklik teklifi kabul edildiği takdirde küçük partiler için verilecek stratejik kararların önemi artmaktadır. Şunu peşinen belirtmek gerekir ki, sözkonusu değişiklik partilerin oy güçlerinde radikal değişim olmadığı takdirde küçük partilerin ortak listeyle seçime katılmalarını adeta zorunlu kılmaktadır.
Teklifte barajın yüzde  7’ye düşürülmesi temsil adaletsizliğini azaltabilir diye düşünülse de küçük partileri  parlamenter temsil dışına iten bir yöntem benimseniyor. Ortak listeyle seçime katılmalarını adeta zorunlu kılıyor.
Partilerin değişiklik teklifinin kabul edilmesinden sonra verecekleri stratejik kararlara ışık tutmak amacıyla, 10 araştırma şirketinin Şubat 2022 parti oy ortalamalarını dikkate alarak 7 farklı senaryo geliştirip, şubat ayında bir seçim olsaydı, partilerin, iktidar/muhalefetin parlamentodaki milletvekili dağılımı seçim kanunundaki değişikliğe göre nasıl şekillenebilirdi sorusuna yanıt aradığımızda, karşımıza şöyle bir tablo çıkmaktadır: Şubat 2022 araştırma bulgularına göre partilerin oy ortalamaları AKP: 30,8 CHP: 25,7 MHP: 8,0 HDP:10,0 İYİ Parti: 12,8. DEVA: 2,5. GELECEK: 2,2 SAADET: 1,0 DP: 0,5 MEMLEKET P; 0,9 YENİDEN REFAH PARTİSİ: 0,8 TİP: 0,9. BBP: 0,6 BTP: 0,7 şeklinde hesaplanmış ve bu oy oranlarına göre farklı senaryolar ışığında milletvekili dağılımları çıkarılmıştır[1]. FARKLI SENARYOLARA GÖRE MİLLETVEKİLİ DAĞILIMLARI Partilerin milletvekili dağılımına esas olan senaryolar şu şekilde tasarlanmıştır: Senaryo 1:Her partinin seçime tek başına katılması, Senaryo 2: AKP’nin tek başına, BBP’nin MHP listesinden, diğer partilerin tek başınaseçime katılması, Senaryo3:  AKP’nin tek başına, BBP’nin MHP listesinden, Memleket Partisi’nin CHP listesinden, DEVA, GELECEK P, SP, DP’nin İYİ Parti Listesinden, TİP’in HDP listesinden seçime katılması. Senaryo 4: AKP’nin tek başına, BBP’nin MHP listesinden, DEVA, GELECEK P., DP, SP ve MEMLEKET Partisi’nin CHP listesinden, İYİ Parti’nin tek başına, TİP’in HDP listesinden seçime katılması, Senaryo 5 : Yeniden Refah Partisi’nin AKP, BBP’nin MHP listesinden, Memleket Partisi’nin CHP, DEVA, GELECEK, SP, DP’nin İYİ Parti listesinden seçime katılması, Senaryo 6: Gelecek Partisi, SP, DP, Yeniden Refah Partisi’nin DEVA listesinden, Memleket Partisi’nin CHP listesinden, BBP’nin MHP listesinden, AKP ile İYİ Parti’nin tek başına seçime katılması, Senaryo 7: MHP ve BBP’nin AKP listesinden, diğer partilerin tek başına seçime katılması. Senaryolara göre partilerin milletvekili dağılımı aşağıdaki tablo ve grafiklerde gösterilmektedir.
PARTİ SENARYO1 SENARYO2 SENARYO3 SENARYO 4 SENARYO 5 SENARYO6 SENARYO 7
AKP 239 238 218 217 222 233 276
CHP 181 179 162 216 161 175 180
İYİ PARTİ 75 75 114 67 113 72 75
HDP 67 66 69 62 68 69 69
MHP 38 42 37 38 36 37 -
DEVA - - - - - 14 -
İKTİDAR 277 280 255 255 258 270 276
MUHALEFET 323 320 345 345 342 330 324
Senaryo 1:Her partinin seçime tek başına katılması halinde milletvekili dağılımı Senaryo 2: AKP’nin tek başına, BBP’nin MHP listesinden, Diğer Partilerin Tek Başlarına Seçime Girmesi Durumunda Milletvekili Dağılımı Senaryo: 3 AKP’nin tek başına, BBP’nin MHP listesinden, Memleket Partisi’nin CHP listesinden, DEVA, GELECEK P, SP, DP’nin İYİ Parti Listesinden, TİP’in HDP listesinden seçime girmesi durumunda milletvekili dağılımı   Senaryo 4: AKP’nin tek başına, BBP’nin MHP listesinden, DEVA, GELECEK P., DP, SP ve MEMLEKET Partisi’nin CHP listesinden, İYİ Parti’nin tek başına, TİP’in HDP listesinden seçime girmesi durumunda milletvekili dağılımı: Senaryo5: Yeniden Refah Partisi’nin AKP, BBP’nin MHP listesinden, Memleket Partisi’nin CHP, DEVA, GELECEK, SP, DP’nin İYİ Parti listesinden seçime girmesi durumunda milletvekili dağılımı: Senaryo 6: Gelecek Partisi, SP, DP, Yeniden Refah Partisi ve DP’nin DEVA listesinden, Memleket Partisi’nin CHP listesinden, BBP’nin MHP listesinden seçime katıldığı ve AKP ile İYİ Parti’nin seçime tek başına katıldığı senaryo. Senaryo 7: MHP ve BBP’nin AKP listesinden, diğer partilerin tek başına seçime katılması. AKP’ye en fazla milletvekilliği kazandıran senaryo; MHP ve BBP’nin AKP listelerinden seçime girdiği 7. senaryo iken, CHP için en fazla kazandıran senaryo DEVA, GELECEK, DP, SP ve MEMLEKET P’.nin CHP listesinden seçime girdiği 4 nolu senaryodur. İYİ Parti’nin en fazla milletvekilliği elde ettiği senaryo; DEVA, GELECEK, SP, DP’nin kendi listesinden seçime girdiği 3 nolu senaryodur. MHP’ye en fazla kazandıran senaryo BBP’nin MHP listesinden, diğer partilerin tek başına seçime girdiği 2 nolu senaryo olarak dikkat çekerken, HDP’ye en fazla milletvekilliği kazandıran senaryo 3,6,7 nolu senaryo olup, muhalefet en fazla milletvekilliğine DEVA, GELECEK, DP, SP’nin İYi Parti listelerinden seçime girdiği (aday gösterdiği) 3 nolu veya bu partilerin adaylarının CHP listelerinden gösterildiği 4 nolu senaryoda ulaşıyor. Muhalefetin daha az oy oranına sahip partileri CHP veya İYİ parti listelerinden aday gösterilirse, HDP+ TİP’in elde ettiği vekilliklerle birlikte düşünüldüğünde, Cumhur İttifakı’na göre 90 milletvekili daha fazla kazanılıyor. Cumhur İttifakı ise en fazla vekilliği BBP’nin MHP listelerinden, diğer partilerin tek başına seçime girdiği 2 nolu senaryoda kazanıyor. Tüm senaryolarda Şubat 2022 oy ortalamalarına göre muhalefet Cumhur İttifakı’na göre daha fazla vekillik elde etmektedir. Bunun nedeni, oy ortalamaları toplamının Cumhur İttifakı bileşeni partilerin oy ortalamaları toplamından fazla olmasıdır. Bu anlamda, seçim kanununda yapılması teklif edilen değişiklik iktidar bileşeni partilerin oy ortalaması toplamları daha fazla olmadığı takdirde beklenen amaca hizmet etmeyecek görünmektedir. Şunu da unutmamalı ki seçime 1 yıldan fazla süre var. Kilit mesele, oy oranı düşük partilerin ortak listeye nasıl bakacakları ve ortak listeyle seçime katılmayıkabul ederlerse, listelerin nasıl hazırlanacağıdır. Bu koşullar altında, değişiklik kabul edilirse liderler ve parti örgütleri için asıl sınavın seçim öncesi değil, şimdiden başlayacağı söylenebilir. Üstelik, Edgar Şar’ın da belirttiği gibi, yasa değişikliği sadece küçük ya da büyük muhalefet partilerine karşı değil, muhalefetin bir bütün olarak meclis çoğunluğu elde etmesine karşı bir seçim yöntemi olarak geliştirilmiştir. Bu nedenle muhalefet parlamentoda sayısal çoğunluğu elde etme amacı doğrultusunda ilk aşamada ‘Amasız işbirliği’ne yönelme odaklı aritmetik stratejiye dayalı ortak listeyle seçime katılmaya odaklanmalıdır. Bu konuda uzlaşma sağlanırsa, ardından listelerin hazırlanmasında parti, adayların subjektif beklenti ve öncelikleri yerine, rasyonel, koşulsuz kazanma odaklı, seçim çevreleri, adayların nitelikleri, partilerin seçim coğrafyası güçlerini dikkate alacak listelerle seçime gidilmeli, hatta küçük partilerin güçlü olduğu seçim çevrelerinde bu partilerin adaylarına listelerdeki sıralamada öncelik verilmelidir. Bu strateji kampanya sürecinde partiler arasında  yakınlaşmaya, ideolojik önyargıların azalmasına da katkı yapabilir. Unutulmaması gereken; bu kanun değişikliği seçimin sandıktan önce, işbirliği yöntemleri ve stratejileriyle kazanılmasında psikolojik anlamda kartopu etkisi yaratma gibi iktidarın hiç beklemediği bir etki üretme potansiyeline sahip olduğudur. --- [1]Şubat 2022 araştırma bulgularındaki parti oylarının dikkate alındığı araştırma kuruluşları: PİAR, Aksoy Araştırma, Metropoll, MAK Danışmanlık, ORC, Area, İstanbul Ekonomi Araştırma, Alf Araştırma, Gezici Araştırma, OPTİMAR Araştırma.