Kurumların zararına yol açan çeşitli etkenler var.
1- Finansal yapısını iyi yönetemezse (alacağını alamaz, nakit sıkışıklığına girer, faiz, kur riskini yönetemez vb.) zarar eder.
2- Çalışanlar ya da iş yaptığı karşı tarafın bilinçli (hile) /bilinçsiz (hata) hareketleri ile zarar eder.
Son günlerde gündemdeki Seçil Erzan olayı sıklıkla konuşuluyor.
Konuya 2 açıdan bakılabilir:
1- Sistem saadet zinciri üzerine kurulmuştur.Bu tür sistemler sadece banka çalışanları değil, aslında daha çok piyasada bağımsız kişiler/gruplar tarafından yapılır.
Saadet zinciri (Ponzi oyunu ya da Titan zinciri): Bir tür finansal dolandırıcılık.
Sistem, yeni katılımcılardan elde edilen fonlarla önceki yatırımcılara yüksek getiri sağlamayı vaat eder. Model sürdürülebilir değil. Yeni katılımcılar sürekli sisteme girmeli. Yeni katılımcı bulunamadığında sistem çöker. Çoğu katılımcı zarara uğrar.
Aşağıda bazıları yer alan olaylarda mağdur sayısı bazılarında onbinler, bazılarında ise yüzbinlerle ifade ediliyor. Rakamlarda ise milyarlar havada uçuşuyor.
Örnek: Banker olayı (1983), Kenan Şeranoğlu Olayı (1997), Kombassan Holding (2000) sonrasında Bera Holding oldu (2005), Endüstri Holding (2001), Jet Fadıl Olayları (Çok sayıda olup, birkaçı: 2003, 2015, 2017), Yimpaş –Dursun Uyar (2006), Flexcom Olayı- Cengiz Ehliz (Türkiye sorumlusu) (2011), Nilfa Kobi- İbrahim Kelbaş (2012), TurkeyMMM- Sergey Mavrodi (2015), Kairos Planet- Hikmet G., Hakan S., Barış Ö., Atilla S., Tayfun U. (2016), Muhammer Satıroğlu – Turcon Hipper AŞ. (2017), Epitelyum- Zeynel Okan Bulut (2017), Coinspane- Firstcoin: Ali Dinler, Selçuk Özkan (2018), Çiftlikbank (2018 ), Detay Maxinet (2018), Ava İşyerim - Gökhan Ö., Suna U. (2018), Tanker Bank- Mustafa Ç. (2019), Anadolu Farm- İsa Karademir (2019), SAS Holding – Süleyman Aydın (2019), Solucan Bank- Onur Dehmen (2019), Fons Gıda Tarım – T.B. (2020), İranlı Şebeke- Seyed M. J. (2020), Kazandıran Paketler- Ömer Faruk Zıngıl (2020), Hik Online (2021), Deterjan Pazarı - Süleyman Kocabaş (2022), Seçil Erzan (2023).Görüldüğü üzere benzer olayların çoğu finans sisteminin dışında. Peki neden çoğumuz haberdar değiliz? Çünkü mağdurlar arasında ünlü kişiler yok, bir de sistemi kuran kişinin finansal sistem ile (biri hariç- Denizbank) ilgisi yok.
Daha da ilginci olayların birkaçı hariç tamamının 2000’den sonra meydana gelmesi.
2- Çalışandan kaynaklı bir risk gerçekleşmiştir. Bu olayda gerçekleşen risk İTİBAR RİSKİdir.Seçil Erzan olayında dikkati çeken noktalar:
- Piyasada getirilerin TL’de %20’ler dövizde ise %2-5 civarında olduğu bir ortamda gerçek hayatta olamayacak seviyede getiriler. Örnek: 2 milyon dolar ver, 15 gün sonra 3 milyon dolar al.
- Bu kadar yüksek getiri nasıl olabilir? Değirmenin suyu nereden geliyor? Sorgulamasını hiç yapmamaları.
- Banka ile işlem yaptığını zanneden kişilerin banka veznesine nakiti teslim etmemeleri, bunun karşılığında bankanın standart işlem belgesini almamaları.
- Hesapsız getirinin vergi boyutu ile hiç ilgilenmemeleri.
- Dijitalleşmenin böylesine yoğun kullanıldığı parasal işlemlerde kaybolma çalınma vb. riskleri gözardı ederek çanta/poşet içinde ya da araba bagajında nakit transferi yapmaları.
- Ellerindeki yüklü nakiti sorgusuz sualsiz banka ile ilişkisini sorgulamadan, görmeden ve genellikle banka dışında elden teslim etmeleri.
- Paralarını ilk aşamada geri almada zorlandıklarında resmi kanaldan banka yetkilileri ile iletişime geçmemeleri ya da adli makamlara başvurmamaları.
Buraya başka çok sayıda madde ilave edilebilir.
ü
Temel olan nokta, imkansız getiriyi vergisiz şekilde elde etmenin yollarını arayanlara fare kapanına peynir sunan daima olacaktır.
Haftaya saadet zinciri sisteminin ortak özelliklerini yazacağım.