Gülgün Tosun ve Tanju Tosun; CHP’de performans ölçütlerine dayalı yapılacak yeni bir düzenleme üyelerin partiye olan bağlılığını arttırabileceği gibi, üye aktivizminin de güçlenmesine katkısı olup olmayacağını yazdı

14 ve 28 Mayıs seçim sonuçları kaybeden taraflardan olan CHP’de beklendiği üzere değişim tartışmalarını başlattı. Tartışmaların taraflarından olan bir kesime göre çare lider değişimi. Lider değiştiği takdirde CHP önümüzdeki süreçte beklenen başarıyı yakalayacak. Bir kesime göre ise değişim lider değişimiyle sınırlı olmamalı. İdeolojik, örgütsel anlamda partinin yeniden yapılanması başarı için şart.

Lider değişimi kısa vadede başarıya ulaşmaya katkı yapabilirse de orta ve uzun vadede sosyal demokrasinin CHP aracılığıyla kitleselleşmesi için kapsamlı bir yeniden yapılanma ihtiyacı ortada duruyor. Muhtemelen genel başkan olarak kim seçilirse seçilsin, Kurultay süreci ve sonrasında bu alanda gerekli adımlar atılacaktır. Örgütsel yeniden yapılanmaya katkı koymak amacıyla, bu yazıda CHP Kurultay delegeliğinin yeniden düzenlenmesine yönelik öneride bulunulmaktadır.

CHP tüzüğünün  46.maddesine göre, partinin Kurultay delegeleri  doğal ve seçilmiş üyeler olmak üzere ikiye ayrılmakta. Seçilmiş üyeler il kongrelerinde o ilin TBMM üye sayısının iki katı şeklinde oluşmaktadır. Bir başka anlatımla, 1.200 olan seçilmiş üyelerin illere göre dağılımı YSK’nın her il için belirlediği milletvekili sayısının iki katıdır. Mevcut duruma göre en çok Kurultay delegesine sahip üç il, en fazla milletvekiline sahip İstanbul, Ankara ve İzmir’dir.

İLLERİN KURULTAYDA TEMSİLİ: MEVCUT DURUM

İl Kurultay delegelerinin sayısal dağılımı iller arasında belirgin biçimde farklılaşmaktadır.  CHP tüzüğüne göre il kurultay delege sayısının hesaplanmasında tek ölçüt illerin çıkardığı toplam milletvekili sayısıdır. Aşağıdaki grafik ve haritalarda partinin toplam üye sayısı içinde il üye oranıyla ilin toplam kurultay delegesi içindeki oranı gösterilmektedir.

ü

Harita 1: CHP’nin Toplam Üye Sayısına Göre İllerdeki Üye Oranı (%)                           Harita 2: CHP’nin Toplam Kurultay Delege Sayısına Göre İllerdeki Kurultay Delegesi Oranı (%)

Haritalar CHP üyeliği ve kurultay delegeliği temelinde il başına düşen üye oranıyla kurultay delegesi oranını göstermektedir.

Genel olarak bakıldığında, üye sayısı fazla ve oy sayısı yüksek illerin kurultay delegesi sayısı, üye sayısı ve oy sayısı daha az olan illere göre daha düşüktür. Bu durum bir yandan temsil, diğer yandan performans ve motivasyon anlamında yetersiz sonuçlar üretmeye yol açabilir. CHP’nin son seçimde kendi ortalamasının altında oy aldığı Konya (%13,7), Gaziantep (%20,3), Kocaeli (%24), Diyarbakır (%8,2) illeri üye sayısının toplam üye sayısına oranının da düşük olduğu illerdir.  Konya toplam üyenin %0,7’sine, Gaziantep %1,6’sına, Kocaeli %1,9’una, Diyarbakır %0,7’sine sahipken, Konya’nın 30, Gaziantep’in 28, Kocaeli’nin 28, Diyarbakır’ın 24 Kurultay delegesi bulunuyor. Konya’nın 3 katı oy oranına sahip olan İzmir’in ise 56 Kurultay delegesine sahip olması bu orantısızlığın bariz örneklerinden biridir.

ü

Grafik 1: CHP’nin İllere Göre Üye ve Kurultay Delegesi  Oranı(%)

ü

Yukarıdaki grafiklerde CHP’nin illere göre toplam üye sayısı içindeki il üye oranını ve toplam kurultay delegesi içindeki il kurultay delegesi oranı karşılaştırmalı olarak gösterilmiştir. Grafiği incelediğimizde belirgin bir temsil farklılığı dikkat çekmektedir. İzmir’de kayıtlı üyelerin toplam üye içindeki oranı yüzde 12,4 iken kurultay delegesi içindeki oranı yüzde 4,7’de kalmaktadır.

Bu farklılığı net olarak görebilmek için, illere göre üyeliğin parti üye ortalamasına (17.038) göre daha yüksek olduğu illerde üye-kurultay delegesi oranı karşılaştırılabilir.   Tablo 1: İl Başına Düşen Üye Ortalamasına Göre (17.038) Üye Oranının En Yüksek Olduğu İllerde İl Başına Düşen Üye Oranı ve Kurultay Delegeliği Oranı

Tablodan anlaşılacağı üzere, il üye oranının parti ortalama üye sayısından yüksek olduğu illerde üyelerin kurultay delegesi olarak temsil edilme oranı adeta üye sayısı çok olan illerin aleyhinedir. Örneğin; İzmir’e benzer şekilde İstanbul da toplam üyenin %21’ine sahipken, Kurultay’da %16,3 oranında temsil ediliyor. Tabloda kırmızı ile yazılmış iller üye oranının altında kurultay delege oranına sahip illerdir. Tabloda yer alan Manisa’da üye oranıyla kurultay delege oranı aynıdır. Mavi ile yazılmış iller üye oranından daha yüksek kurultay delege oranına sahip illerdir. Mevcut duruma aşağıdaki tabloda daha ayrıntılı olarak bakılabilir.

Tablo 2: CHP Üye Sayısının En Yüksek ve En Düşük Olduğu İllerde İl Başına Üye ve Kurultay Delegeliği Oranı

Görüldüğü gibi, üye sayısı en yüksek olan 5 ilin kurultayda temsil edilme oranları üye sayısı oranlarının altındadır. Buna karşılık, en az üyeye sahip 5 ilin kurultayda temsil oranı üye oranının üstündedir. Bunun anlamı; illere göre belirgin bir üye sayısı temelli performans açığı sorunu olduğudur.

  Tablo 3: CHP’nin Oy Ortalamasının Üstünde Olduğu (%25,4 üzeri) İllerin Kurultay Delegeleri İçindeki Oranı (%)

CHP il oylarının kendi ülke ortalamasının üzerinde olduğu 33 ilin sadece 6’sında illerin üye delegesi oranının üzerinde, 6 ilde eşit oranda ve 21 ilde daha düşük oranda kurultayda delegeyle temsil edilmesi dikkat çekmektedir. 14 Mayıs’ta İzmir ülke genelinde CHP’nin en yüksek oranda destek gördüğü 2.il ve toplam üyelerin %12,4’üne sahipken, kurultay delegeleri içinde temsil oranı ise ancak % 4,7’dir.

CHP’de illerin kurultayda delege sayısı anlamında temsili konusunda bölgesel düzeyde de belirgin bir farklılaşma, bunun ürettiği bir temsil açığı sorunu dikkat çekmektedir. Bu kendisini en belirgin biçimde Ege bölgesinde gösteriyor.

CHP oylarının en yüksek ve en düşük olduğu 5 ile bakıldığında ise şu tablo dikkat çekmektedir:

Tablo 4: CHP Oy Oranının En Yüksek ve En Düşük Olduğu İllerde* İl Başına Üye ve Kurultay Delegeliği Oranı

* İYİ Parti ile İttifak nedeniyle seçime girilmeyen Bayburt, Gümüşhane, Çankırı, Muş, Bitlis, Aksaray illeri değerlendirme dışı tutulmuştur.

Tablo 4’te oy performansına bağlı olarak illerin kurultayda delege bazlı temsil edilme anlamında dengeli  bir dağılım olmadığı görülüyor. Oy oranı en yüksek 5 ilde üye oranına göre temsiliyet düşük iken, son seçimde en düşük oy aldığı 5 ilde üye oranı üzerinde kurultayda temsil edilmesi çarpıcıdır.

İSTATİSTİKİ BÖLGELERE GÖRE KURULTAY DELEGELİĞİ TEMSİLİ

CHP’de illerin kurultayda delege sayısı anlamında temsili konusunda bölgesel düzeyde de belirgin bir farklılaşma, bunun ürettiği bir temsil açığı sorunu dikkat çekmektedir. Bu kendisini en belirgin biçimde Ege bölgesinde gösteriyor. TÜİK’in İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırmasındaki bölgeler örneğinde incelendiğinde, İstanbul, Ege, Batı Marmara, Akdeniz bölgelerinde üye sayısı oranına göre kurultayda daha düşük oranda temsil edildiği anlaşılmaktadır.

İllerin Kurultay için belirlenen delege içindeki temsil düzeyi farklı performans ölçütleri ışığında yeniden düzenlendiği takdirde, yerel teşkilatların motivasyonunu arttırıcı olabilir.

ü

Harita 3: İstatistiki Bölgelere Göre CHP Üye Oranları Harita 4: İstatistiki Bölgelere Göre CHP Kurultay Delege Oranları  

Buna karşılık, diğer bölgelerde üye oranı dikkate alındığında, Kurultay delege oranı anlamında diğer bölgelerde daha yüksek temsil mevcut. Bu dengesizlik özellikle Güneydoğu bölgesinde dikkat çekici boyuttadır. Nitekim bölge üye sayısının toplam üyeler içindeki oranı % 4,6 iken, kurultayda temsil edilme oranı % 10,8 düzeyindedir.

  TEMSİL ADALETİNİ GÜÇLENDİRMEYE YÖNELİK İLLERİN KURULTAY DELEGELİĞİ TEMSİLİYETİNE İLİŞKİN ÖNERİLER

İllerin Kurultay için belirlenen delege içindeki temsil düzeyi farklı performans ölçütleri ışığında yeniden düzenlendiği takdirde, yerel teşkilatların motivasyonunu arttırıcı olabilir. Bu ölçütler illerde kayıtlı üye sayısı, illerde partinin son seçimdeki oy miktarı ya da her iki ölçüt dikkate alınacak şekilde yeniden düzenlenebilir. Bu amaca yönelik olarak, 3 simülasyona dayalı öneriler şu şekilde geliştirilmiştir:

Son seçimdeki Oy Miktarına Dayanan Öneri: 1.aşamada Kurultay delegelerinin yarısının  her il için o ilden çıkarılan milletvekili sayısı toplamında tahsis edilmesi (Toplam 600).  2.aşamada kalan 600 delegenin illere dağıtımında  CHP’nin ülke genelinde aldığı toplam oy sayısına bölünerek önce bir katsayının belirlenmesi, ardından katsayının her ildeki oy miktarı ile çarpılarak ilin çıkaracağı toplam Kurultay delege sayısının belirlenmesi (AKP tüzüğünde bu şekilde bir dağıtım yapılmaktadır) ve çıkan delege sayısının milletvekili sayısına göre belirlenen delege sayısına eklenerek, illerin delege sayısının tespit edilmesi.
Karma Ölçüte Dayanan Öneri: Bu öneride il kurultay delege sayısı gerek üye sayısı gerekse oy miktarı dikkate alınarak belirlenmektedir. 1.ve 2.senaryolara dayalı önerilerde belirlenen il delege sayısı toplanarak ikiye bölünmekte ve illerin kurultay delege sayısı tespit edilmektedir.

ü

Hâlihazırda İzmir, ilden çıkan toplam milletvekili sayısının ikiyle çarpımı olan 56 Kurultay delegesi ile temsil ediliyor. Birinci öneriye göre bu sayının yarısı olan 28 delege sabit delege sayısı olarak tutulur. İkinci aşamada kalan toplam 600 delege sayısı partinin ülke genelindeki toplam oyu olan 13.250.279’a bölünerek katsayı bulunur: 0,00004528. Ardından bu sayı CHP’nin İzmir’de son seçimde aldığı oy miktarı olan 1.247.915 ile çarpılarak 56,5 (57) delegeye ulaşılır. 1.aşamada tahsis edilen 28 delegeye, 2.aşamadaki işlemle ulaşılan 57 delege ilave edilerek toplam 85 delege sayısına ulaşılır. Aynı yöntemle tüm illerin delege sayısı hesaplanır.

Üye Sayısına Dayanan Öneri: 1.aşamada yine Kurultay delegelerinin yarısının il milletvekili sayısı toplamında tahsis edilmesi. İkinci aşamada kalan 600 delegeliğin illere dağıtımında (600) CHP’nin ülke genelinde toplam üye sayısına bölünerek bir katsayının belirlenmesi,  ardından katsayının her ildeki partinin kayıtlı üye sayısıyla çarpılarak ilin çıkaracağı toplam Kurultay sayısının belirlenmesi ve çıkan delege sayısının  belirlenmiş delege sayısına eklenerek ilin toplam kurultay delege sayısının tespit edilmesi.

Bu öneriye ilişkin örneğe göre, ilk aşamada İzmir’in çıkardığı milletvekili sayısı olan 28 delege sabit olarak tutulmaktadır. İkinci aşamada kalan 600 delege sayısı partinin ülke genelindeki toplam üye sayısı olan 1.380.091’e bölünerek katsayı bulunur. Türkiye için katsayı 0,00043475’tir. Ardından bu sayı İzmir’in kayıtlı üye sayısı olan 170.572 ile çarpılarak 74  delegeye ulaşılır. Tahsis edilen 28 delegeye 74 delege ilave edilerek toplam 102 delege sayısı bulunur. Aynı işlem tüm iller için yapılır.

Karma Ölçüte Dayanan Öneri: Bu öneride il kurultay delege sayısı gerek üye sayısı, gerekse oy miktarı dikkate alınarak belirlenmektedir. 1.ve 2.senaryolara dayalı önerilerde belirlenen il delege sayısı toplanarak ikiye bölünmekte ve illerin kurultay delege sayısı tespit edilmektedir.

Örneğin; 1.senaryodaki öneriye göre İzmir 85, 2.senaryoya göre 102 delege ile temsil imkanı bulmaktadır. Üçüncü senaryoda ise ilk iki önerideki  toplam delege sayısı toplanarak ikiye bölünmekte ve 93 sayısına ulaşılmaktadır. Bu simülasyona dayalı öneride İzmir’in delege sayısı 93’tür.

3 öneride de illerin Kurultay delegesi sayısında değişiklikler olurken, bazı illerin delege sayısı artarken, bazıları azalmaktadır. Delege sayısının arttığı iller üye sayısı ve oy miktarına göre hak ettiğinden düşük delegeyle temsil edilen iller, delege sayısının azaldığı iller ise,  hak ettiğinden yüksek delegeyle temsil edilen illerdir. Böyle bir değişiklik oluşsa dahi, bunun performansın bir sonucu olarak kabul edilmesi önemlidir.

ü

  Tablo 5: Senaryolara dayalı Önerilere Göre Kurultay Delege Sayısındaki Değişim (Üye sayısının en yüksek ve en düşük olduğu iller)

Yukarıdaki tabloda ilk 5 il CHP’nin üye sayısının en yüksek, sonraki iller ise en düşük olduğu illerdir. Görüldüğü gibi, her 3 öneriye göre de parti üye sayısının yüksek olduğu illerde senaryolar Kurultay delege sayısının artışına yol açarken, üye sayısının düşük olduğu illerde azalmasına neden olmaktadır. Bu anlamda üye sayısı veri alınarak yapılacak bir değişiklik kurultayda temsil anlamında performans odaklı sonuç doğurabilir.

ü

Tablo 6: Senaryolara dayalı Önerilere Göre Kurultay Delege Sayısındaki Değişim (Oy oranının en yüksek ve en düşük olduğu iller)

CHP’nin 14 Mayıs’ta oy oranının en yüksek olduğu 5 ilde, değişiklik yapılması durumunda mevcut kurultay delege sayısının tüm senaryolarda artmasına, buna karşılık oyların en düşük olduğu 5 ilde ise sayının azalmasına neden olmaktadır. Performansa dayalı senaryolardan herhangi birinin tercih edilmesi son tahlilde kurultay delegesi bağlamında örgütsel motivasyonu arttırıcı yönde olabilir.

Sonuç olarak, illerin Kurultay delegesi sayısını düzenleyen tüzüğün 46.maddesi, performans odaklı bir delege sayısal dağılımı ve oluşumundan çok, niceliksel bir dağılıma dayanmaktadır. Oysa ki, performans ölçütlerine dayalı yapılacak yeni bir düzenleme üyelerin partiye olan bağlılığını arttırabileceği gibi, üye aktivizminin de güçlenmesine katkı yapabilir.