İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün de aralarında bulunduğu 10 uluslararası ve yerel sivil toplum örgütü, AYM’nin Meclis ve Cumhurbaşkanlığı seçimi öncesinde HDP’nin kapatılmasına yönelik açtığı davaya ilişkin açıklamalarda bulundu. Açıklamada, “Bu dava, seçimlerden önce siyasi muhalefete ve demokratik kurallara karşı bir saldırıdır” denilerek tepki gösterildi. İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün de aralarında bulunduğu 10 uluslararası ve yerel sivil toplum örgütü, Halkların Demokratik Partisi'nin (HDP) kapatılması istemiyle açılan davaya ilişkin ortak bir açıklama yaptı. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin (AİHM), HDP'liIere yönelik açılan davalarla ilgili yakın tarihlerdeki tespitlerine ve ceza yargılamalarına da değinilen açıklamada kapatma davasına dair süreç de hatırlatıldı. Açıklamada, "Bu dava, seçimlerden önce siyasi muhalefete ve demokratik kurallara karşı bir saldırıdır" denilerek şunlar kaydedildi: HDP'YE HAZİNE YARDIMI BLOKESİ “Anayasa Mahkemesi'nden, Meclis'te 56 milletvekili bulunan bir siyasi parti olan HDP'nin kapatılmasına karar vermesi talep ediliyor. HDP aleyhindeki iddianame ile, 451 Siyasetçi ve parti üyesinin beş yıllık bir süre boyunca örgütlü siyasi faaliyetten ve siyasi parti üyeliğinden yasaklanması ile partinin malvarlığına el konulması talep ediliyor. 5 Ocak tarihinde Anayasa Mahkemesi, partinin Meclis'teki siyasi parti gruplarının almaya hak kazandığı Hazine desteğini içeren banka hesaplarının geçici olarak bloke edilmesine ilişkin Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı'nın tedbir talebini kabul etti. 10 0cak'ta Başsavcı, Anayasa Mahkemesi'ne parti aleyhindeki davaya iIişkin sözlü beyanlarda bulunacak HDP, Başsavcının beyanlarına karşı sonraki bir tarihe kadar savunmalarını sunduktan sonra, Mahkeme müzakere için toplanarak nihai bir karar verecek. 11 Ekim 2022 tarihinde 10 sivil toplum örgütü, siyasi partilerin keyfi olarak kapatılmasının çok sayıda hak ihlaline sebebiyet verdiğini savunarak Anayasa Mahkemesi'ne bir üçüncü taraf görüşü sundular. Görüşü sunan sivil toplum örgütleri arasındaki Türkiye insan Hakları Davalarına Destek Projesi'nden Philip Leach, 'Uluslararası hukuk, örgütlenme, ifade özgürlüğü ve barışçıl toplanma özgürlüğü çerçevesinde siyasi partilerin haklarını güvence altına almakta, her vatandaşın kamusal faaliyetlerin yürütülmesine katılma, seçme ve seçilme hakIarını demokrasinin temel ilkeleri oIarak ele almaktadır.HDP’nin kapatılma ihtimaline ilişkin olarak Türkiye'de Anayasa Mahkemesi'nde görülen dava, mahkemenin uluslararası hukuka uyup uymayacağı ve demokratik normlara saygı gösterip göstermeyeceği konusunda temel bir test niteliği taşımaktadır. Bir siyasi partiyi zorunlu gerekçeIer olmadan kapatmak çok sayıda hak ihlaline sebebiyet verir ve bu aynı zamanda demokrasiye yönelik bir saldırıdır' dedi. Anayasa Mahkemesi'nde görülen dava, 7 Haziran 2021 tarihli ve 834 sayfaIık bir iddianameye dayanıyor. İddianamede HDP'nin faaliyetlerinin yasadışı silahlı Kürdistan İşçi Partisi/Kürdistan Topluluklar Birliği'nin (PKK/KCK) amaçları doğrultusunda yürütüldüğü iddia ediliyor. İddianameye göre, PKK/KCK ile HDP'nin faaliyetleri arasında 'organik' bir bağ bulunuyor. Savcı bu faaliyetlerin 'Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne ... aykırı' şekilde bölücülüğü desteklediğini ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın 68/4 maddesi ile Siyasi Partiler Kanunu'ndaki hükümleri ihlal ettiğini iddia ediyor. İddianame, parti üyelerini ve alt organlarını bu nitelikteki suçların işlenmesine iştirak etmekle, bu suçları işlemeye teşvik etmekle veya bu suçları ve işleyenleri övmekle suçluyor. Sivil toplum örgütleri, üçüncü taraf görüşlerinde HDP aleyhindeki davanın Türkiye’nin siyasi parti kapatmalarına ilişkin uzun geçmişi bağlamında değerlendirilmesi gerektiğini, bu geçmişin Avrupa Konseyi’nin üyesi olan diğer ülkelerden önemli ölçüde farklılaştığını ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin defaatle ihlal edildiğinin tespit edildiğini savunmuştur. 'Türkiye’nin Anayasa Mahkemesi 1982’den bu yana incelediği 40 davada 19 avrı sivasi partinin kapatılmasına karar verdi. Kapatılan partilerin çoğu Türkiye’deki Kürtlerin haklarını savunan partiler ile solcu partilerdi. Geniş ve belirsiz niteliğe sahip 'devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne aykırı' hareket etme yasağı ise başlıca isnadı oluşturmuştu. Eşit şekilde belirsizliğe sahip 'demokratik ve laik cum huriyetin ilkelerine aykırı' faaliyet gösterme gerekçesiyle ise üç parti kapatıldl. 2008 yılında, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Adalet ve Kalkınma Partisi’nin kendisi de bu gerekçeyle kapatılmaktan zorlukla kurtulabildi. AİHM, temelde bu davalardaki kararlarıyla geliştirdiği içtihadında siyasi partilerin I‹ısıtIanması ya da kapatılmasına yönelik tedbirlerin istisnai ve olağandışı olduğuna hükmetti. Mahkemenin, bir siyasi parti kapatma kararının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile uyumlululuğunun incelenmesine ilişkin kriterlerinin üç unsuru bulunmaktadır. Mahkeme, kapatmamnın yasal bir dayanağa sahip olup olmadığını, meşru bir amacı olup olmadığını, demokratik toplumda gerekli ve orantılı olup olmadığını incelemektedir. Sivil toplum örgütleri sundukları görüşte, Kürtlerin haklarını savunan partilere ilişkin AİHM’e gönderilen davaların tümünde, mahkemenin, halkların kendi kaderini tayin hakkının tanınmasını, Kürtçe diline iIişkin hakların veya Kürt kimliğinin tanınmasını barışçıl şekilde savunmanın kendi başına demokrasinin temel ilkelerine aykırı olmadığına, siyasi parti kapatmanın örgütlenme özgürlüğünü ihlal ettiğine karar verdiğini vurgulamışlardır. AİHM, siyasi partilerin kapatılmasının birçok durumda “acil bir toplumsal ihtiyacı” karşıladığının söylenemeyeceğini tespit etmiştir. İnsan Hakları Derneği Eş Genel Başkanı Öztürk Türkdoğan 'Anayasa Mahkemesi, HDP'ye karşı açılan mevcut davayı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin Türkiye'de siyasi partilerin, -özellikle de Kürt seçmenlerin haklarını savunan partilerin- kapatılmasının temel hakları ihlal ettiği yönündeki kararları ışığında değerlendirmelidir. Bir siyasi partinin kapatılmasına ilişkin alınacak olağandışı bir tedbir, demokratik toplum kavramının özünde yer alan çoğulculuğu bastırmak ve siyasi tartışma özgürlüğünü kısıtlamaya hizmet etmektedir' dedi. STK'lar görüşlerinde ayrıca AİHM'in HDP'liIerle ilgili davalarda yakın tarihlerdeki tespitlerini, ceza yargılamalarının siyasi rakip olarak algılananlar ve hükümeti eleştirenleri susturmak için kötüye kullanıldığına ilişkin uygulamaları ve Türkiye hükümetinin yargıya sistematik olarak müdahale ettiğine dair delilleri incelemektedir" Anayasa Mahkemesi'ne üçüncü taraf müdahalesini sunan STK'lar şöyle: ARTICLE 9, Özgürlük İçin Hukukçular Derneği (ÖHD), Dünyada Demokrasi ve İnsan Hakları için Avrupalı Hukukçular Birliği (ELDH), Avrupalı Demokrat Avukatlar (AED), İnsan Hakları Derneği (İHD), İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW), Uluslararası Hukukçular Komisyonu (lCJ), Uluslararası İnsan Hakları Federasyon u (FIDH), Hak İnisiyatifi Derneği ve Türkiye İnsan Hakları Davalarına Destek Projesi (TLSP).