Microsoft ve Apple, Cihaz Onarım Hakkı Yasalarına Savaş Açıyor

Mark Bergen Onlarca eyalet tüketicilerin ve okulların kullandığı cihazların tamirinin kolaylaştırılmasını sağlama yönünde önergeler sundu, ancak teknoloji şirketleri bunların iptaline çalışıyor. Justin Millman hep bir şeyler onarır. Long Island Otoyolu’nun biraz güneyinde, Westbury, New York’ta bir tamirhane açmadan önce sayısı git gide artan cihazları tamir ediyordu. Yakındaki bir okuldan öğrenciler bozuk cihazlarıyla içeri dalmaya başladılar ve işler o kadar hareketliydi ki Millman sadece bu cihazlar üzerinde çalışmaya başladı. Bugün ayda yaklaşık 2.000 iPad ve Chromebook’u, yani pandemiden bu yana eğitimin olmazsa olmazı haline gelen bilgisayarları tamir ediyor. Ne var ki zaman zaman Millman bunları onaramıyor. Teknik açıdan yetersiz olduğundan değil; Microsoft Corp.,  Alphabet Inc., ve Google gibi dünyanın en zengin şirketleri dahil olmak üzere cihaz üreticilerinin bunları paylaşmaması nedeniyle parça ve şemaların mevcut olmamasından. Kısa süre önce birkaç öğrenci yalnızca internete bağlıyken çalışmak üzere tasarlanmış dizüstü bilgisayarlar olan Chromebook’larının arızalı WiFi kartlarıyla Millman’a geldi. Millman, bu kart parçasının “bulunması zor veya pahalı bir parça olmadığını”, ancak dizüstü bilgisayar üreticisinin bilgisayara yüklenecek belirli bir sürüm arz etmesi gerektiğini ve kendisinin onaylı teknik servislerden oluşan kısa listede yer almadığını anlattı. Çalıştığı 25 okulun aynı durumla karşı karşıya olduğunu ekledi. Teknoloji şirketleri yıllardır kırık iPhone’ları, bozuk oyun konsollarını ve çalışmayan (veya kusurlu) diğer pek çok aygıtı kimlerin tamir edebileceği konusunda katı sınırlamalar getiriyor. Yedek parça arzı, gereken miktarın çok altında kalıyor veya USB bağlantı noktaları ve bataryalar gibi şeyleri onarabilecek bağımsız mağazalarla paylaşılmıyor. Bu kısıtlamalara canlı bir şekilde şahit olduktan sonra Millman, ülke çapında onarım hakkı önergelerinin yasalaşması için çaba gösteren küçük işletme sahipleri, amatörler ve aktivistlerden oluşan bir kadroya katıldı. Söz konusu önergeler Kindle’dan tekerlekli sandalyeye kadar geniş bir ürün yelpazesi için, işletmelerin onarımları yetkili sağlayıcılarla sınırlamak üzere koyduğu kuralların iptal edilmesini hedeflemekte. 2021’de yirmi yedi eyalet bu önergeleri gündemine aldı. Önergelerin yarısından fazlası reddedildi. Önergeleri destekleyenlere göre, mevcut onarım sistemi kişisel cihazları bu kadar hızlı değiştirmemizin ve bu cihazların çevresel etkisini artırmamızın önemli bir nedeni. US PIRG’in (Kamu Çıkarı Araştırma Grubu) hazırladığı bir rapora göre Amerika’nın akıllı telefon kullanım alışkanlığı tek başına 23,7 milyon ton hammadde tüketiyor. İnsanların akıllı telefonlarını fazladan bir yıl boyunca kullandığı durumda 636.000 arabanın kullanımdan kaldırıldığı duruma eşdeğer emisyon azalması olacağı tahmin ediliyor. Bu yasama çabalarının başarısız olmasının bir nedeni her yıl tekneler dolusu yeni cihaz satan şirketlerin muhalefetidir. Microsoft’un en üst düzey avukatı kendi ülkesindeki bir onarım önergesine karşı çıktı. Google ve Amazon.com Inc. lobicileri bir önergenin iptalini sağlamak için bu yıl Colorado’ya akın etti. Apple Inc.’i temsil eden ticaret grupları Nevada’daki bir önergeyi başarıyla yok etti. Telekom, beyaz eşya ve medikal şirketleri de önergelere karşı çıktılar, ancak çok azı bu teknoloji devlerinin lobi gücüne veya parasına sahipti. Teknoloji şirketleri Washington’da ciddi bir denetimle karşı karşıya olmalarına rağmen eyalet ofislerinde kamu politikasını şekillendirmek ve istenmeyen yasaları ortadan kaldırmak için sessizce güç kullanıyorlar. Teknoloji şirketleri onarım hakkı yasalarının korsanların fikri mülkiyet haklarını gasp etmesine ve tüketicileri güvenlik risklerine maruz bırakmasına kapı açacağını savunuyor. Bazı eyalet ofislerinde lobiciler milletvekillerine, yetkisiz tamir atölyelerinin cihazlardaki pillere zarar verebileceğini ve kendiliğinden yanma tehdidi oluşturabileceğini söylüyor. Tüketici grupları bu iddialara inanmıyor. Teknoloji firmalarının, tüketicileri onarımlar için daha fazla para ödemeye veya sadece yeni cihazlar satın almaya zorlayan bir statükoya sıkı sıkıya bağlı olduklarını söylüyorlar. Onarım önergelerini destekleyen Colorado’lu meclis üyesi Brianna Titone, “Bu şirketlerin tekel gücü var” diye belirtiyor. “Uzlaşma aramıyorlar. ‘Bizi rahat bırakın’, ‘Bunu yapmaktan vazgeçin’, ‘Çekip gidin’ diyorlar.” Google ve Apple dâhil olmak üzere birçok büyük teknoloji firmasını temsil eden ticaret grubu TechNet bir endüstri koalisyonunun parçası olarak birden fazla eyaletten milletvekiline mektuplar gönderdi. TechNet başkan yardımcısı David Edmonson yaptığı açıklamada, “Denetlenmemiş üçüncü tarafların hassas bilgilere, yazılımlara, araçlara ve parçalara erişmesine izin vermek, tüketicilerin cihazlarının güvenliğini tehlikeye atacak ve tüketicileri dolandırıcılık riskiyle karşı karşıya bırakacaktır” dedi. “Eyaletler bu türden önergeleri sürekli olarak reddediyorlar; sadece geçtiğimiz yıl 25 eyalet harekete geçmeme kararı aldı.” Ancak önergelerin kabulü yönündeki baskı ortadan kalkmadı. Önergeyi destekleyenler New York’ta ve diğer eyaletlerde Millman gibi yerel işletme sahiplerinin tanıklığını kullanarak ilerlemeye çalışıyorlar. Mayıs ayı başlarında Federal Ticaret Komisyonu Kongre’ye tüketici elektroniği alanındaki mevcut sistemin düşük gelirli bölgelerde rekabete ve ekonomik kalkınmaya zarar verdiğini savunan bir rapor gönderdi. Komisyon okulların dizüstü bilgisayarlarındaki belirli eksikliklere dikkat çekerek, “Salgın, onarım kısıtlamalarının tüketiciler üzerindeki etkilerini şiddetlendirdi” açıklamasında bulundu. “İmalatçıların onarım kısıtlamaları gerekçelerini destekleyecek yeterli kanıt olmadığını” ifade etti. TechNet’ten Edmonson, Komisyon’un bulgularını “aktif olarak değerlendirdiklerini” söyledi. Onarım hakkı yasaları ilk olarak araç sektöründe başladı. 2012’de Massachusetts’te otomobil üreticilerinin araç sistemleri hakkındaki bilgileri bayiler ve bağımsız tamirhanelerle paylaşmalarını zorunlu kılan bir yasa çıkarıldı. Bu olay sonrasında tüketici savunucuları elektronik aletler, vantilatörler ve tarım ekipmanları için benzer önlemler alınması çağrısında bulundular, ancak hiçbiri başarılı olamadı. Ocak 2019’da teknoloji ayak izi oldukça büyük bir eyalet olan Washington’daki milletvekilleri, “bu ürünlerin gereksiz yere erken elden çıkarılmasını” azaltmak için cihaz onarımlarının yetkili olmayan mağazaları kapsayacak şekilde genişletilmesini öngören bir yasa tasarısı hazırladı. Eyalet senatörleri benzer gerekçeler içeren metinler kaleme aldılar. O Şubat ayında Microsoft, eyalet milletvekillerinden şirketin önceliklerini gözden geçirmelerini talep ettiği bir toplantı yaptı. Karlı bir gündü, bu nedenle yöneticiler bir telekonferans görüşmesinde bir araya geldi. Toplantıyı yöneten isim Microsoft başkanı Brad Smith’ti. Smith, tasarının şirketinin fikri mülkiyet haklarını tehdit edeceğini savundu. Daha sonra, yasama oturumu devam ederken Microsoft tasarıyı “varoluşsal bir tehdit” olarak nitelendirdi. Tasarıya ilişkin Senato oturumları sırasında milletvekili Derek Stanford bir ticaret grubu lobicisine Xbox’ındaki bir fan bozulduğunda konsolu neden Microsoft’a geri göndermek ve onarılması için haftalarca beklemek zorunda kaldığını sordu ve “Çünkü rekabet yok” dedi. Buna karşılık lobici tasarının “düşüncesizce hazırlanmış” olduğunu iddia etti. Konuşma internette viral oldu. Fakat yine de tasarı oylamaya sunulmadı. Geçenlerde yaptığı bir röportajda Stanford, önergeyi USB bağlantı noktalarının onarımı gibi küçük işlerle sınırlandırmayı önerdiğini, ancak karşıt grupların “geri adım atmadığını” söyledi. Bir Microsoft sözcüsü yaptığı açıklamada, “Tüketicilerin güvenli ve etkili onarım hizmetleri alma hakkına sahip olduğuna inanıyoruz” dedi. “Tüketicilere, yüksek kaliteli onarım sağlayan, tüketicinin mahremiyetini ve güvenliğini koruyan ve tüketicileri yaralanmalardan koruyan onarım hizmetleri sunuyoruz.” Tasarıyı inceleyen komitedeki bir milletvekili o tarihten sonra Amazon için çalışmaya başladı. Amazon sözcüsü bu konuda yorum yapmayı reddetti. Bu yılın başlarında Washington’un Demokrat milletvekili Mia Gregerson başka bir onarım hakkı önergesini gündeme getirdi. Şirketlerin yerleşik bataryalı cihazlar (Microsoft’un Surface tableti gibi) yapmasını yasaklayan ve Microsoft’un hiç hoşlanmadığı 2019 kanun tasarısından bahsetti. Seattle’ın kuzeyindeki Northshore Okul Bölgesi müdürü Sandy Hayes tasarıyı destekleyici yönde ifade verdi. Diğer bölgelerin müdürlerinin yaptığı gibi Hayes de geçen yıl uzaktan eğitim için öğrencilere 14.000’den fazla dizüstü bilgisayar göndermişti. Hayes, birkaç ebeveynin başlangıçta onarım maliyetleri konusunda tedirgin oldukları için cihazları almayı reddettiğini söyledi. (Hayes, onlara bölgenin onarım masraflarını karşılayacağını bildirdi.) Ne var ki onarım önergesi bu sefer de yeterince desteklenmedi. Eyalet kayıtlarına göre Microsoft, Google ve Amazon lobicilerinin tümü önergeye karşı durdu. Benzer önergelere karşı diğer eyaletlerde konuşma yapmış olan TechNet ve bir video oyunu lobi grubu olan Entertainment Software Association da aynı şeyi yaptı. Eyalet komitesine başkanlık eden Washington senatörü Reuven Carlyle teknoloji şirketlerinin onarım önergeleri konusunda “hevessiz”, ancak pazarlığa açık olduklarını söyledi. Politika önleminin tam olarak anlaşılmadığını iddia etti. Ancak Gregerson’a göre bunda bir şirketin çok büyük bir etkisi vardı. “Suçlunun kim olduğunu gerçekten bilmek istiyorsanız, Apple” dedi. Gregerson’a göre iPhone şirketini temsil eden lobiciler yetkililere tasarının reddedilmesi karşılığında yerel kolejlerdeki onarım masraflarını üstlenmeye istekli olacaklarını söylediler. Apple bu konuda yorum yapmaktan kaçındı. Microsoft’tan farklı olarak Apple, çıkarlarının savunulmasını genellikle lobicilere veya ticaret gruplarına bırakır. New York’ta bulunan Apple destekli dernek Security Innovation Center, 2018’de onarım hakkı yasasına karşı çıkan bir bildiri kaleme aldı. Bloomberg News tarafından ortaya çıkarılan belgede bu yasanın, “bilgisayar korsanlarına İnternet’e bağlı binlerce ürünün dijital anahtarlarını vereceği” yazıyordu. Belgede ek olarak bu yasaların teknoloji şirketlerini hassas ticari sırları devretmeye mecbur edeceği belirtiliyordu. Söz konusu New York önergesi asla oylamaya sunulmadı. Önergelere muhalefet eden tüketici grupları ise Apple’ın cihazları konusunda katı ve koruyucu olduğunu düşünüyor. US PIRG yöneticisi Nathan Proctor’e göreyse bunlar, “Tiffany mücevherleri gibiler. Kontrol istiyorlar.” Federal Ticaret Komisyonu’nun son raporuna göre bağımsız tamirhanelerin tüketici verilerini yetkili olanlardan daha fazla riske attığına dair “ampirik bir kanıt” bulunmuyor. Eyalet kayıtlarına göre Apple adına faaliyet gösteren Capstone Group’tan iki lobici Colorado’da bu yıl bir onarım önergesine karşı çıktı. Diğer teknoloji ve telekom firmalarıyla ticaret gruplarından bir grup temsilci de onlara katıldı. Ancak muhalefetinin gücüyle önerge destekçilerini şaşırtan Google oldu. Google, Denver’daki Fulcrum Group’a mensup bir lobici olan Mary Kay Hogan’ı işe aldı ve Hogan Mart ayında milletvekili Titone’a bir e-posta gönderdi. E-postada, teklifin telefon garantileri üzerindeki etkisiyle ilgili endişelerini dile getiriyordu. Önergeyi destekleyenlere göre söz konusu endişeler federal garanti yasaları kapsamında mantıklı ve tutarlı görünmüyor. Google nispeten az telefon satıyor, ancak Google ve donanım ortaklarının ürettiği Chromebook’ların satışı pandemi sırasında oldukça yükseldi (okullara satılması sayesinde). Hogan’ın temsilcisi ve Google bu konuda yorum yapmayı reddetti. Titone’ye göre Google’ın argümanı yeni değildi: “Hep aynı nakarat”ı söylüyorlardı. “Endişelerini gidermeye çalıştım. Komite değişiklikleri kabul etti ama yine de tasarı aleyhine oy kullandılar.” Tasarıya ilişkin beyanlar sırasında milletvekilleri tekerlekli sandalyesinin onarılması için bir aydan fazla beklemek zorunda kalan dokuz yaşındaki bir çevreci ile kırsalda yaşayan bir engellinin tecrübelerini dinledi. Benzer bir yasa tasarısı bir ay önce Nevada’da veto edildi. Las Vegas’ın Demokrat vekillerinden biri olan Selena Torres İngilizce öğretmeni olduğu lisede dizüstü bilgisayar sıkıntısı yaşandığını gördükten sonra durumu gündeme getirmek istedi. Torres, okulundaki bir teknisyenin sertifikalı olmasına rağmen Chromebook’ları onarmak için gerekli parçaları edinemediğini söyledi. Nevada’da yalnızca iki resmi Apple mağazası vardı, bu da Torres’in belirttiğine göre birçok eyalet sakininin kırık ekranları veya bozuk cihazları tamir ettirmek için uzun mesafeler kat etmesi gerektiği anlamına geliyordu. Torres, tasarısını sunduktan birkaç hafta sonra eyalet binasında tanımadığı teknoloji lobicilerinin dolaştığını gördü. Bu insanlar da Washington ve Colorado’dakilere benzer argümanlar ileri sürdüler. Torres’in tasarısı komiteden çıkamadı. Teknoloji endüstrisinin işleyişini izlerken net ve tanıdık bir sonuç gördü. “Eminim ki bir zamanlar kumarhaneler de denetlenmek istemiyordu” dedi. Titone ve Gregerson gibi Torres de benzer bir yasa tasarısını ilerde yeniden sunmayı planladığını söyledi. Onarım yasaları değişene kadar Millman günlük rutinine devam etmek zorunda kalacak. Her sabah belirli bir Chromebook modeline ait anakartı bulmak için yirmi beş farklı web sitesini araştıracak. Bir düzineden fazla üretici Google’ın ucuz dizüstü bilgisayarını üretiyor, ancak Long Island’da Acer Inc. popüler. Millman onarıma ihtiyacı olan öğrenciler için yeni Chromebook’ların anakartlarını çıkarıyor ve buna ayda yaklaşık 40.000 dolar harcıyor. Millman’ın parça tedariki konusunda Tayvanlı üreticiyle iletişim kurma girişimleri sonuçsuz kaldı. Millman, Apple ile de benzer bir sorun yaşıyor. Şirketin, işletmelerin garanti dışı cihazları onarmasına olanak tanıyan bir Bağımsız Onarım Sağlayıcı programı var. Millman buna üye değil, ancak üyeler bile okul çocuklarının sık sık ihtiyaç duyduğu iPad ekranlarını alamıyor. Millman’ın belirttiğine göre normal bir ders yılında bir bölgedeki cihazların yaklaşık %10 ila %15’i onarıma ihtiyaç duyuyor. Çalıştığı Long Island bölgesinde dolaşımda olan 13.000’den fazla iPad var. Onarım maliyetlerinin yılda yaklaşık 130.000 dolar olduğunu tahmin ediyor. Bölge, tüm bozuk iPad’leri tamir etmek yerine değiştirmek zorunda kalırsa bu maliyet çeyrek milyon dolara yükselecek. Millman, “Bu yüzden Apple e-postalarıma cevap vermiyor” diyor. “Onlar için sadece dolar ve sent önemli. iPad’in diğer tarafındaki kişiyi düşünmüyorlar.” (https://www.bloomberg.com/news/articles/2021-05-20/microsoft-and-apple-wage-war-on-gadget-right-to-repair-laws adresinden Pelin Tuştaş tarafından çevirilmiştir)