10 maddede sanat, NFT, yasa dünyası

Sonuçta, teknolojik ilerleme, sanatta yaratıcılık, yeni düşünce ve para politikası şemaları; ancak tüm kurumlarıyla, kurallarıyla, kararlarıyla işleyen hukuk devleti içinde tahakkümsüz ve demokratik bir anlam ifade eder. 22 Nisan 2022, Cuma günü Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi Başkanı Ali Taha Koç, NFT’nin Türkçe karşılığı ne olmalı sorusuna gelen yanıtlara teşekkür ederek Türk Dil Kurumu ile yürüttükleri çalışmanın neticesinde NFT’ye en uygun karşılığın “Nitelikli Fikrî Tapu” olduğunu düşündüklerini beyan etti. 21 Nisan 2022, Perşembe gecesi, bu beyandan bir gün önce “NFT Dünyası: Üretimi, Koleksiyonerliği ve Telif Hakları” sohbetimizde sanat dünyası temsilcileriyle NFT’nin ve eserin hukuki zemininin üzerinde durduk. Söz konusu kayda bu linkten ulaşabilirsiniz: https://www.youtube.com/watch?v=txoqGtiYDy8 Evet, yaşadığımız zaman, günler, konum benzersiz! Bir yandan gelecek, yaratıcılık, finansal özgürlük için bambaşka kapılar açılırken bir yandan da hemen yanı başımızda savaş, suç, silah sanayine ilişkin yeni gerçekler var! Bilgi güçtür. Bu güç kamusal yarar, temel hak ve özgürlükler, insaniyet, yaratıcılık ve adalet lehine olursa anlamlı. Bu bağlamda; NFT, sanat ve hukuk ile ilgili çarpıcı hususları tane tane anlatalım: 1- HUKUK İNŞASI: Blockchain teknolojisi, kripto varlıklar, Metaverse, Web3, yapay zeka, NFT; teknoloji, bilişim, veri açısından ilintili konular olup bu yönde bir hukuk inşası sürecindeyiz. NFT’ler (Non-Fungible-Token) ”akıllı sözleşmeler” biçimindeki yazılım kodlarından oluşmaktadır. Akıllı sözleşmeler, belirli koşullar altında taraflar arasında dijital para birimlerinin veya varlıkların devrini doğrudan kontrol eden açık kaynaklı blok zincir protokolleri olarak nitelendiriliyor.  Dijital sanata, evrene, işlemlere ilişkin dönüşüm, yasalaşma hareketleri ile kamusal vicdanda yükselecek. 2- DÜNYADA YASALAŞMA: ABD’de kripto para birimlerinin düzenlenmesi eyaletlere göre ve devlet kurumları arasında farklılıklar gösteriyor. Ülkemiz hukuku Kıta Avrupası Hukukuna tabi olduğundan bizi Avrupa’daki yasal gelişmeler yakından ilgilendiriyor. Avrupa Birliği ve üye ülkelerde kripto para ticareti ve blok zincir teknolojisi yasa düzenleme çalışmaları sürmekte. 8 Mart 2018’de Avrupa Komisyonu, finans sektöründeki teknolojik gelişmelerden yararlanmak için blockzinciri teknolojisi, yapay zeka, bulut depolama hizmetleri gibi birçok yeniliğin incelendiği bir “FinTech Eylem Planı” hazırladı. Avrupa Birliği tarafından kanun taslağı olarak yayımlanan ve halen ilgili kurumlardan görüş alınan MiCa Kanun Teklifi önemli. Öte yandan İsviçre ve Malta, sistemi açıklıkla, yasasıyla, uygulamasıyla destekliyor. İlginçtir ki; Rusya’nın Ukrayna işgal girişiminden hemen önce kripto varlıklara ilişkin yasalar Rusya’da da Ukrayna’da da yürürlüğe girdi. Bu ne demek? Hukuk tarihinin yasalaşma hareketlerinde; dünya tarihi, geleceği ve gerçeği saklı. 3- ÜLKEMİZDE YASALAŞMA: Ülkemizde Kripto Varlık Yasası çalışmaları halen sürüyor. 11 Şubat 2022’de düzenlenen Kripto Varlık Tasa Tasarısı Çalıştayı’nda da hazırlanacak yasaya ilişkin ciddi öneriler ileri sürüldü. Diyebiliriz ki; NFT ve sanat eserlerinde hakikatin yolculuğunun belirleyicisi yasallaşma sürecidir. 4- TANIMLAR: Kripto varlığa konu edilen tüm kavramların tanımının açıklıkla ve net bir şekilde yasada yazılı olması gerekiyor. Şu anda günlük hayatta, dijital hukukta ve ekonomide yaptığımız tanımlar, kanunun daha ilk maddelerinde yer alacaktır. 5- BENZERLİKLER ve SERTİFİKASYON: Söyleşimizde Selçuk Artut’un benzetmesine atıfla mp3’e benzer bir yapıdan bahsedersek kanımca sertifikasyon ile sınırlandırma hususunda da fotoğraf edisyonlarına benzer bir konumlandırma söz konusu. Yasanın öngördüğü biriciklik ve hususiyet ile bağıntılı kod üzerinden ilerleme; yürürlüğe girmesi beklenen yasa ile temin edilirse eser korumasından yararlanma sözkonusu olabilecektir. Buna bağlı olarak, tek tip sözleşmelerin dışında somut olaya göre muvafakatnamelerin alınması uygun olacaktır. 6- SANATTAN DİJİTAL MÜLKİYETE İNTİHAL, ESİNLENME: NFT dünyası bambaşka bir eylem sahası olmakla birlikte maddi gerçeklikte başkasına ait eserin NFT’ye tabi tutulmasında yasaya uygun yazılı izin alınması uygun olacaktır. Nitekim ihtilaf örnekleri uluslararası gündeme yansımaya başladı. Orijinal esere ilişkin herhangi bir yazılı izin alınmamış olması tazminat davasına konu edilebilir. 7- KOLAYLAŞTIRICILIK, GÜVENLİK VE YASAL STATÜ: Teknoloji, sanat ve dünya para sistemi arasında bir bağ, akış, kesişen alanlar var. Sanatçılar, yaratıcılıklarını yeni mecralarda değerlendirmek istiyorlar. Eserin NFT olarak koleksiyonerle buluşması sanatçılar tarafından da kolaylaştırıcı etmen görülüyor. Bununla birlikte hür irade, şu an için riskleri de barındıran gerçeğin bilincinde olmalı. Kripto paraların küresel  etki ile yasal bir statü kazanarak düzenlenmesi; kara para aklama, vergi kaçakçılığı veya uyuşturucu kaçakçılığı gibi yasa dışı faaliyetlerde kullanılmasının önlenmesi konularında da mühim. Yasal statü, uzun vadede kripto varlıkların değerlenmesi, itibar ve sanatta NFT değerinin yükselmesinde tayin edici. 8- ÖDEMELERE İLİŞKİN MEVCUT YASAL DURUM: Şu anda, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından yayınlanan 16 Nisan 2021 tarih ve 31456 sayılı Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik uyarınca Türkiye’de kripto varlıkların mal ve hizmet alım satımlarının ödemelerinde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanımı yasak olup, kripto varlıkların ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılmasına yönelik hizmet sunulması da yasaktır. Bu nedenle sanat eseri alım satımında da, daha yerinde bir tanımla takasta da henüz yasal güvencesi devlet tarafından sağlanmamış bir alan olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. 9- SÖZLEŞMELER ve DÜŞÜNCENİN SANATA DÖNÜŞMESİNDE ESER KORUMASI: Her sözleşme için önerilen husus, NFT’deki akıllı kontratlarda da geçerli; NFT’nin devrinin hangi hakları ve sorumlulukları kapsadığının tespitini teminen akıllı kontratların içeriğinin dikkatle incelenmesi gerekir. Bazı NFT’ler eserin sınırlı bir kullanımını içerdiğinden devralan da bu sınırlı haklara sahip olacaktır. Her ne olursa olsun tüm sözleşmeler güvene ve iyi niyete dayanır. Temkin ve sıkı inceleme, benimsenen anlayış olmalı. Ayrıca esere ilişkin sözleşmelerle desteklenmezse eser korumasından söz edilememe ihtimali mevcut. 10- TEMİZ ENERJİ ve SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK: Ağların çevresel maliyetlerinin dengelenmesi gereği sanatın bilinç içeren niteliğiyle örtüşüyor. Zincirin tamamen karbon nötr olmasını sağlamak dürüst bir hedeftir. Mesele; dijitalleşen dünyada geleceği güvenle yaratmanın yolunun eser koruması, kamusal fayda ve etik gözetilerek yasalaşma ile mümkün olduğu gerçeğidir. Ve sonuçta, teknolojik ilerleme, sanatta yaratıcılık, yeni düşünce ve para politikası şemaları; ancak tüm kurumlarıyla, kurallarıyla, kararlarıyla işleyen hukuk devleti içinde tahakkümsüz ve demokratik bir anlam ifade eder.