Fikri mülkiyet hukukunda eser korumasının temel ölçütü hususiyet ve orijinalite, yaratıcılığın temeli. Ancak marka hukukundan sınai mülkiyet hukukuna çok geniş bir ihtisas skalasının da ilerlemenin parçası olduğunu vurgulayalım.
Yaratıcılık inşaî ve disiplinlerarası bir eylem. Evet, özgürlüklerin ve hakların çerçevesini belirleyen böylece gerçeği aydınlatan, tanımlayan ve gerekçelendiren hukuk, prensipte yaratıcılığın korumasını sağlıyor. Bununla birlikte daha fazlası olmalı. Yaratıcı insan teşvik edilirse, yaratıcılığa ilişkin hukuki kazanımlar artar, yasal düzenleme ve uygulama (ki belirleyici) güçlenirse yeni ve bambaşka bir gelecek hikâyesi yazılır!
Ülkemizin ve dünyanın içinde bulunduğu ekonomik koşullarda yeni kaynak yaratmak elzem.
Yepyeni bir endüstri çağının finansının, planlamasının, korumasının bir an önce farklı bakış açılarıyla değerlendirilmesi gerekiyor. TÜİK 2020 verilerine göre 34 yaş altı Türkiye nüfusu 45 milyon. Net: Merak ve ilgi odağını realite ve üretime de katarak hukuki korumayla bezeli yaratıcı ekonomide esaslı bir rota çizilirse ülkemiz ve toplumumuz kazanır.
Fikri mülkiyet hukukunda eser korumasının temel ölçütü olan hususiyet ve orijinalite, yaratıcılık ekonomisinin temeli. Bununla birlikte marka hukukundan sınai mülkiyet hukukuna çok geniş bir ihtisas skalasının da ilerlemenin parçası olduğunu vurgulayalım.
YARATICI EKONOMİ VE HUKUK İLİŞKİSİ NEDEN ÇOK ÖNEMLİ?
Örnekleyelim. Tasarımcıların işlerinde gördüğümüz bir husus, sözleşme süresince pek çok tasarımın gerçekleştirilip sonra nihai sonucun dışındaki ürünlerin de tasarımcının iradesine aykırı kullanımıdır. Bu durumda, tazminattan men etmeye yasal yollar mevcuttur. Burada önemli mevzu, hem özel hukuk sözleşmelerinin incelikle hazırlanması, incelenmesi, şartlarda mutabık kalınması hem de ihtilaf halinde uzlaşı yollarının doğru işletilmesi ve dava süreçlerinin hızlı, gerekçelerin maddi vakıalara göre tespiti ile buna göre gerekçeli hüküm kurulmasıdır.
Bu tasarım emsali bize ne anlatıyor? Böyle bir ihtilafta fikri mülkiyet olduğu gibi sınai mülkiyet ve marka hukuku korumasından da yararlanılabilir. Şartlar varsa fikri mülkiyet ceza hukukuna başvurulabilir. Olaya göre, ona dâhil olacak dallar ve mevzuat değişkenlik ve artış gösterebilir. Eğitimin, zaman maliyetini göz önünde bulundurmanın, güvenin, sonuç odaklılığın altını bir daha çizmek gerekir.
Birey, topluma egemen olan siyasi otoriteye, devlete ait maddi kuvvetle desteklenmiş, teminat altına alınmış bazı yaptırımlarla karşılaşır. Gerçek şu ki, bireyin kişisel haklarının da yasalar eliyle korunması ve bu korumayı bilinçle yaşaması da çok önemlidir. Modern toplum, modern hukuk, devletin işletmeyi, şirketi, işleri güvence altına aldığı gibi, bireyin ve onun haklarının korunduğu bir modelle var olmasını öngörür.
Tasarımcının haklarının söz konusu anlaşmanın herhangi bir aşamasında teminat altında olması yetmez, yaratıcı insan bu ediminin, ürününün ekonomiye katılacağından, destekleneceğinden kuşku duymamalıdır.
Tasarımcının haklarının söz konusu anlaşmanın herhangi bir aşamasında teminat altında olması yetmez, yaratıcı insan bu hakların bilinci ve dış dünyada kabul görmesiyle ediminin, ürününün ekonomiye katılacağından, destekleneceğinden kuşku duymamalıdır. Hem kendi adına değer yaratımına, hem ülke adına kalıcı katma değer iddiasına alan açılmalıdır.
Bu durumda, yaratıcı ekonominin her aşamasında; fikri emek öncesinde, süresince, sonrasında hukuki koruma, bir hak, bir şart, bir süreklilik ve verim için bir gerekliliktir.
Yaratıcı ekonominin ulusal ve uluslararası boyutlarda faydası güvence altına alınmasıyla ve bireysel farkındalıkla mümkündür. Bu ilerleme menzilinde örnekten tüme varalım.
Hakların çeşitliliği tasnifi de zorunlu kılar. Bu durumda yaratıcılığın hukukuna ilişkin yetkileri tespit edebilmek için yaratıcılık ekonomisinin hangi hususlardan oluştuğunu saptamak icap eder.
YARATICILIK EKONOMİSİ NEYİ KAPSIYOR?
UNCTAD’ın (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı) 2010 yılındaki yaratıcı ekonomi raporunda, yaratıcı endüstrilerin temel özelliklerini şu şekilde tanımlamıştır. Yaratıcı endüstriler:
- Yaratıcılığı ve entelektüel sermayeyi temel girdiler olarak kullanır, mal ve hizmetlerin yaratılması, üretilmesi ve dağıtılması aşamalarını içerirler,
- Sanata odaklanan ama sanatla sınırlı olmayan, potansiyel olarak fikri mülkiyet hakkı ve ticaretten gelir elde eden, bilgiye dayalı bir dizi faaliyetten oluşurlar,
- Yaratıcı içeriği, ekonomik değeri ve pazar hedefleri olan somut ve soyut entelektüel veya artistik hizmetleri içerirler,
- Sanatçıların, hizmetlerin ve endüstriyel sektörlerin kesişim noktasıdırlar.
- Dünya ticaretinde yeni dinamik bir sektör oluşturmaktadırlar.
Küresel çevrede ve ülkemizde enflasyon artışı ve mali istikrar hususunda taze çözümler getirmenin yolu eldeki verileri doğru okumaktan geçiyor. Demokratik ve ahlaki, tutarlı ve sağlam ilkeler, yasalar, uygulama ve anlayış, yaratıcılığı besler.
Hemen belirtmeliyim ki, hiçbir alan genel zihniyetten muaf değil. Hukukta titizlik; yaratıcılık ekonomisinin gelişiminde olduğu gibi kadına yönelik şiddetin cezalandırılmasından, kararlarda şeffaflığa dek bütüncül bir karar mekanizmasına dayanır.
Yaratıcı insan olarak adlandırdığımız yeni tip ve sınıf insanın dünyadaki verilerini, sesini, ritmini iyi anlamak, anlatmak ve korumak gerekir.
Kültürel mirası, müzeleri, kütüphaneleri, tüm sanat dallarını, işlevsel ürün ve yaratımları, yazılımları, mimarlığı, tasarımı, yaratıcı Ar-Ge’yi, dijital bilgi ve teknoloji üretimini kapsayan yaratıcı endüstrilerin ivme yaratabilmesinin koşulu, hakiki bir planlama ve uygulamadır.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunun uygulamasından marka ve patent korumasına, rekabet hukukundan mimarın haklarına, vergi adaletinden bilişim mevzuatına dek planlanmış ve koruma altında bir yaratıcı ekonomi şarttır.
Ülkemizde eser koruması büyük oranda 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile sağlanıyor. Belirttiğim onca yaratıcılık alanındaki işlemlerin doğru yorumlanması ve bu işlemlere dayanan hak araması hukuki güvenlik ilkesiyle paralel ilerlemelidir. Belirlilik, öngörülebilirlik; legal zorunluluk kadar sorumluluk önemlidir.
Susan Sontag, günlüklerinde “Metrelerce düzyazı,” der. Tüm bu düzyazıların, eserlerin, ürünlerin, eser sahiplerinin kişilik haklarının korumasıdır ilerlemeyi sağlayacak rasyonel akıl.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunun uygulamasından marka ve patent korumasına, rekabet hukukundan mimarın haklarına, vergi adaletinden bilişim mevzuatına dek planlanmış ve koruma altında bir yaratıcı ekonomi.
Yaratıcı insanı, hukuki kesinlikle ve kararlılıkla koruyan dinamik bir gelişim.
Sıkı güzergâh…