Loading...
Sahte haber bir kez dolaşıma girdikten sonra yayılması çok daha hızlıdır. Edgar Allan Poe’nun dediği gibi hakikat daha çizmelerini giyerken, yalan dünyayı dolaşır.Sahte haberler bizi aldatmak için tasarlanmış, güvenilir gazetecilik haberi veya yazısı gibi görünmek için manipüle edilmiş uydurma haberlerdir. Bir kez dolaşıma girdikten sonra yayılması çok daha hızlıdır. Edgar Allan Poe’nun dediği gibi hakikat daha çizmelerini giyerken, yalan dünyayı dolaşır. Manipüle edilmiş haberler bu içeriği üretenlerin aldatılanlar üzerinde güç kazanmasına yol açar. Özellikle çevrimiçi sosyal medya kaynakları üzerinden yaygınlaştırılan sahte haberlerin kaynağı gerçek kişilerden çok insan benzeri davranışlar sergileyen yapay zekâ benzeri bilgisayar algoritmaları içeren sosyal botlardır. Twitter’da genelde yumurta kafa olarak karşımıza çıkan bu sosyal botların beğenme, paylaşma ve yorum yapma gibi işlemlerle sahte haberlerin yayılmasını hızlandırdığı tespit edilmiştir. Twitter’in yaklaşık %9 ile %15’i bu hesaplardan oluşurken, 60 milyon Facebook hesabının sosyal botlar olduğu düşünülmektedir[5]. Hal böyle iken günümüz geleneksel ve dijital medya dünyasında gezinen yurttaşları yalan ormanında dolaşan kırmızı başlıklı kıza benzetebiliriz. Çoğu zaman siyasi rakibi itibarsızlaştırmayı ve kendilerini meşrulaştırmayı hedefleyen sahte haber kaynakları bunu uydurma bir meşruiyet yoluyla hayata geçirir. Son kertedeki hedefi yurttaşlarda bilgi, tutum ve davranış değişikliği oluşturmaktır. Popülist partiler iktidara gelmek için, iktidardaki popülistler ise seçimler yoluyla iktidarlarını koruyabilmek için her gün ürettikleri içeriklerle, bu yalan ormanını, şimdiyi ve geçmişi yeniden ve yeniden inşa etmektedirler. Sahte haberlere, yanlış bilgilere maruz kalma ile popülist partilere oy verme arasında yakın ilişki vardır. 2018 İtalya seçimleri örneğinde yapılan bir başka araştırmada sahte haberlerin aslında en çok popülist partilerin işine yaradığı ortaya konulmuştur[6]. Özellikle seçime giden süreçte, ana akım medya üzerinde hegemonik kontrol gücüne sahip bir popülist iktidar eliyle üret(tir)ilecek sahte haberlere maruz kalan seçmenlerin oy verme davranışlarının bağımsızlığı tehlike altındadır. Duygusal olarak aşırı kutuplaştırılmış toplumda haber kaynakları da kutuplaştırılmış olacağı için taraflı yankı odalarında hapsedilmiş kullanıcıların sahte haberlere maruz kalma ve yanlış iddialara inanma düzeyi artar. Yapılan bir araştırmada, kuruntuya meyilli, dogmatik bireylerin ve kökten dincilerin sahte haberlere inanma olasılıklarının daha yüksek olduğunu ortaya koymuştur. Bu çerçevede sahte haberlere inanmanın düşük (azaltılmış) analitik düşünce ile yakından ilişkili olduğu saptanmıştır[7]. 900 kişiyle yapılmış olan bu araştırmanın bulgularına göre, sahte haberlere karşı bizi koruyabilecek iki düşünce biçimi vardır. Birincisi aktif olarak açık fikirli düşünmedir. Ki bu, alternatif açıklamalar aramayı ve inanmak için kanıtların kullanımını gerektirir. İkincisi analitik düşünmedir. Bu da sezgileri ve içgüdüsel duyguları yansıtmak için kasıtlı düşünce süreçlerini başlatma eğilimini içerir. Açık fikirli ve analitik düşünceden uzaklaştıkça sahte haberlere olan inanç artar. Sahte haberlerin bizi hapsettiği yankı odalarından kaçınmanın yolu eleştirel düşünce ile yurttaşlık özüne geri dönmekten geçer. --- [1] Giandormenica Di Domenico, Jason Sit, Alessio Ishizaka, Daniel Nunan, “Fake News, Social Media and Marketing: A Systematic Review”, Journal of Business Research, S:124, 2021, s.334. [2] George Orwell mahlasıyla yazan ve 1950’de ölen Eric Arthur Blair’in kitaplarından ve yazılarından derlenen kitap için bkz. George Orwell, Adam Hochshild, Orwell On Truth, Mariner Books, 2018. [3] J.Hillje, Propaganda 4.0: Wie Rechte Populisten Politik Machen, Dietz, Bonn, 2017, s.71-73. [4] A.g.e., s.117. [5] Giandormenica Di Domenico, Jason Sit, Alessio Ishizaka, Daniel Nunan, “Fake News, Social Media and Marketing: A Systematic Review”, Journal of Business Research, S:124, 2021, s.334. [6] Çalışma bulguları için bkz. M. Cantarella, N. Fraccoli, R. Volpe, “Does Fake News Affect Voting Behaviour”, Research Policy, Vol: 52, Issue 1, January 2023. [7] Araştırma hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. M.V. Bronstein, G.Pennycook, , A. Bear, D.G. Rand, T.D. Cannon, “Belief in Fake News is Associated with Delusionality, Dogmatism, Religious Fundamentalism, and Reduced Analytic Thinking”, Journal of Applied Research in Memory and Cognition, Vol:8, Issue 1, March 2019, s.108-117.