Hayat pahalılığı enflasyon şoku ile mutfakları adeta cehenneme çeviriyor. Gerçekte yaşanan enflasyonla resmi olarak açıklanan enflasyon da yapılan ücret ayarlamalarında başka bir şok yaratıyor.Vatandaş üzerinde uygulanan deney servet transferi ile de devam ediyor. Otoritenin verdiği emirleri yerine getirme konusunda tereddüt etmeyen ve sadece görevini yaptığını düşünenler durumu kurtarma adına başka bir şokla yoksul ve fakirden alarak zenginin servetine servet katıyorlar. Bu sırada yoksulluğun daha da arttığını, feryatların daha da yüksek sesle çıktığını duyuyoruz. Çıkan bunca ses ya duyulmuyor ya da ekonomi yönetimi hâlâ görevini yaptığını düşünüyor. Şokun şiddeti azaltılmaya çalışıldığında, kur baskılanarak enflasyon kontrol altına alınmaya çalışıldığında bu defa bambaşka bir şokla karşı karşıya kalıyoruz. Artan maliyetler sanayici ve ihracatçının canını yakmaya başladığında diğer odadan sesler gelmeye başlıyor. Feryat figan çıkan seslere rağmen şok uygulanmaya devam ediyor ve bu şokun yıkıcı sonuçları dış ticaret açığının artışında, ihracatın hızının gerilemesinde kendisini gösteriyor. Ortaya çıkan bunca dengesizlik toplumun tüm kesimlerinde sosyal ve ekonomik anlamda önemli yıkımlara sebep oldu. Bu yıkımı ortaya çıkaranlar sadece aldıkları emirleri uyguladıklarını söyleyerek hiçbir sorunlulukları olmadığını söyleyebilirler. Milgram deneyinin gösterdiği en önemli sonucun çok masum bir kişinin bile bir canavara dönüşebileceğidir. Büyük yıkımların ortaya çıkmaması için öncelikle başvurulması gereken nokta kurumsallaşma ve bu kurumsallaşma çerçevesinde kişilerin keyfiyetinden uzak bir yetki sorumluluk çerçevesi çizilmesidir. Bu yetki sorumluluğunun da kötüye kullanılmasının her daim mümkün olduğu düşünülebilir. İşte tam bu noktada, hukukun üstünlüğü, kuvvetler ayrılığı, denge ve kontrol mekanizmalarının ne kadar önemli olduğu bir defa daha çok açık olarak görülebilir. Ekonomide olmasa bile son günlerde yaşadığımız yargı kararlarının nasıl bir şok oluşturduğu ve toplumda nasıl bir tepki meydana getirdiği çok açıktır. Umarız bu şokların şiddeti her geçen gün artmaz ve Türkiye aklıselimi bularak vatandaşı üzerinde deney uygulamadan mutlu bir ülke olur.
Uygulamalı Milgram deneyi
Milgram’ın deneyi vatandaşlarımızın üzerinde uzun bir süredir uygulanıyor. Ama bu deneyin sonuçlarında zarar görmeyen herhangi bir taraf olmadığını baştan belirtelim. Burada elektrik şoku yerine enflasyon şoku ile halkın dayanma gücü adeta test ediliyor.
Otto Adolf Eichmann 11 Mayıs 1960 tarihinde, ikinci dünya savaşı sırasında insanlığa karşı işlediği suçlardan kaçarak sığındığı Arjantin’den yargılanmak üzere İsrail’e götürüldüğünde büyük bir psikolojik deneyin parçası olacağını muhtemelen aklından geçiremezdi.
Dava süreci boyunca suçlarının büyüklüğünü fark etmemesi ve hiçbir pişmanlık göstermemesi yanında, “Sorumlu liderler ile benim gibi liderler arasında bir sınır çizmeye ihtiyaç vardır, bu nedenle ben sorumlu bir lider değildim ve kendimi suçlu hissetmiyorum” şeklindeki ifadesi, davayı dinleyen Amerikalı sosyal psikolog Stanley Milgram ‘ı harekete geçirdi.
11 Nisan 1961 tarihinde başlayan Eichmann davası Milgram’ın beyninde bir kıvılcım çaktı ve zulüm etmenin, emirleri sorgusuz ve sualsiz yerine getirenlerin sıradan insanlar da olabileceği konusunda bir deney yapmaya karar verdi. Şu temel soruya cevap arıyordu: Sıradan hayat yaşayan zararsız bir insan, kendisi gibi bir insana acı çektirmekte ve zarar vermekte ne kadar ileri gidebilirdi?
Milgram, bunun için iki kişilik bir ekip ve denekten oluşan bir düzenek kurarak şu adımları attı. Deneyde bir adet önlük giymiş deney yöneticisi rolünü oynayan bir işbirlikçi, kura çektirerek kimin öğrenci, kimin denek olacağı belirlenen iki adet öğretmen ve öğrenci. Tabii kura tamamen hileliydi. Yani öğrenci rolünü üstlenen kişi de bu deneyin işbirlikçisiydi. Denek olan öğretmen rolündeki kişi bundan haberdar olmuyordu.
Denek başka bir odada oturtulan öğrenciye bağlanan elektro şok kablolarının bağlanmasına bizzat şahit oluyor ve şokun fiziki etkisini hissetmesi için de deney başlamadan denek olarak seçilen öğretmen rolündeki kişiye 40 voltluk hafif bir şok uygulanıyordu. Öğrenci rolü oynayan işbirlikçi, sandalyesine bağlandıktan sonra diğer odada bulunan denek beyaz önlüğünü giymiş deney yöneticisinin vereceği talimatlar için şok makinesinin başına oturtuluyordu.