“Toplum İçin Yerel Yönetim” Yazı Dizisi: Mahmut Üstün yazdı | Sürdürülebilir kentsel ulaşım

Sürdürülebilir Ulaşım Gerek karmaşık fonksiyonların bir toplamı olan modern toplumsal yaşamın sürdürülebilmesi açısından gerekse de birey-vatandaşın kendi yaşamını fiziksel, sosyal ve kültürel açıdan idame ettirebilmesi açısından ulaşım hakkı en az sorunla gerçekleştirilebilir hale getirilmelidir. Ama sürdürülebilir ulaşım kavramı tüm bu gerçeklikleri de içermekle birlikte, insanların yalnızca bir yerden bir yere ulaştırılması olanaklarının teknik olarak yaratılması ile değil, bu yapılırken insan ve çevre yaşamına en az zararın nasıl verilebileceği ve herkes için eşitlikçi bir ulaşım hakkının nasıl oluşturulabileceği sorularına da yanıt aramaktadır. Niçin Sürdürülebilir Ulaşım? Bundan 30 yıl öncesine kadar ulaşım politikalarında hakim olan anlayış, trafiğe çıkma talebi arttıkça yoğunlaşan ulaşım problemini ulaşım altyapısını genişleterek çözmeye dayalıydı. Fakat zaman geçtikçe, ulaşım altyapısını geliştirmeye yönelik her yeni yatırım trafiğe çıkma talebini daha fazla kışkırttığı ve ulaşım-trafik sorununun çözümünü sağlamadığı gibi ekolojik, ekonomik ve toplumsal alanda yeni ve katmerli sorunların oluşmasına kaynaklık ettiği anlaşılmaya başlandı... Özel araçlarla ulaşım sorununu çözmeyi teşvik eden bu uygulamaların çevresel sorunların artışında ciddi bir etmene dönüştüğü yapılan araştırmalarla net bir biçimde görülmeye başlanıyordu. Öyle ki; yapılan araştırmalar iklim değişikliği, sera gazı açısından en önemli etken olan karbondioksit gazının atmosfere salınımında ulaşım sektörünün payının dünya genelinde yüzde 23, sanayileşmiş Avrupa ülkelerinde ise yüzde 35’in üzerinde olduğunu ortaya koymaktadır. Örneğin otomobil kilometrede taşıdığı yolcu sayısına göre otobüsle kıyaslandığında 125 kat daha fazla hava kirliliğine sebep olmaktadır. Ayrıca yeni yapılan ulaşım altyapısı kentin çeperlerinin hızlı biçimde betonlaşmasını kolaylaştırarak bir başka açıdan da kentsel çevre sorunlarını artırmaktadır. Özel araç ağırlıklı ulaşım politikası kıt ve pahalı bir kaynak olan -ve Türkiye gibi pek çok ülke açısından hemen tamamı dışarıdan ithal edilen- petrole dayalı durumdadır. Bu nedenle, ekonomik bakımdan da çok ciddi kaynakların heba edilmesi sonucunu doğurmakta, ülke kalkınması ve refahı üzerinde olumsuz etki yaratmaktadır. Ulaşım araçlarının yolcu/km başına enerji tüketimine bakıldığında, otobüs ve metroya göre otomobil beş kat daha fazla enerji tüketmektedir. Buna karşın otomobil; minibüse göre en az üç, otobüse göre en az on üç kat daha az yolcu taşımaktadır. Bu ulaşım politikası, yaya veya bisikletli ulaşımı tercih edenlere yaşam hakkı tanımadığı gibi, engelli ve yaşlı vatandaşların kenti kullanımında ciddi sorunlar da oluşturmaktadır. Ayrıca kentin dar gelirli yurttaşlarının kullandığı kamusal toplu taşıma olanaklarının nicelik, fiyat ve kalite açısından daha zor ulaşılır hale gelmesine yol açarak, ulaşım alanında ciddi toplumsal eşitsizliklerin oluşmasına neden olmaktadır. Kamusal toplu taşıma olanaklarındaki bu gerileme özel aracı olmasına rağmen toplu taşıma araçlarını tercih edebilecek olan yurttaşların da, pahalı olan özel araç kullanımına zorlanmasına yol açmaktadır. Genel olarak da özel motorlu araçla ulaşım dahil, ulaşımda genel bir kalitesizleşmeye neden olmaktadır. Bu ulaşım politikasının kaynaklık ettiği bir başka ekonomik ve toplumsal sorun da kent içi trafik kazalarında ölüm ve yaralanma olaylarında ciddi bir artışa ve insan kaybının yanı sıra ciddi bir ekonomik zarara kaynaklık etmesidir. Ulaşım alanında özel araç yoğunluğunu artırmanın ve ulaşım sorununun bu araçları mümkün olduğunca hızlı biçimde gideceği yere ulaştırmayı sağlayarak çözme çabalarının olumsuz sonuçlarından biri de kentin merkezlerinin ve kamusal alanlarının fiziksel ya da kullanım özellikleri itibariyle yok edilmesi olmuştur.Bu durumda kentin toplumsal ve kültürel yaşamı üzerinde tahrip edici bir etki yaratmıştır. Kentliler toplumsal yaşamdan izole edilerek ev ve işyeri arası bir yaşama mahkum edilmeye başlanmıştır. Bu ulaşım politikası ayrıca yaya ve bisikletli ulaşımı sona erdirerek, hareketsiz bir yaşamdan kaynaklı ciddi fiziksel ve ruhsal sağlık sorunlarına da yol açmaktadır. Tüm bu nedenlerle 1980’li yıllardan sonra ulaşım politikasında sürdürülebilirlik konusu daha fazla tartışılır olmaya başlamıştır. Vatandaşların ulaşım hakkını kullanmaları önünde bir engel oluşturmadan, trafiğe çıkma talebinin düşürülmesine yönelik yöntemlerle çevreye daha az zararlı, ekonomik bakımdan maliyeti düşük ve ulaşım alanında toplumsal eşitsizlikleri en aza indirecek bir ulaşım politikası oluşturulabileceği düşünülmektedir. Sürdürülebilir kentsel ulaşım politikaları en az araçla, en az enerjiyle, en az çevre kirliliğiyle, en az zamanla, en sağlıklı ve eşitlikçi biçimde en çok yolcuyu yolculuk kalitesinden ödün vermeden en güvenli biçimde taşımayı amaçlar. Bu amaç doğrultusunda da toplu taşımacılığı geliştirmeyi, yaya ve bisiklet ulaşımını kolaylaştırmayı ve teşvik etmeyi temel kaygı edinir. Sürdürülebir Ulaşım Politikasında Temel Yöntemler A-Toplu Taşımayı Teşvik... * Raylı sistemlerin geliştirilmesi, * Toplu taşım araçları için tahsisli yolların yapılması, * Raylı sistemlerle diğer toplu taşıma araçları arasında iyi bir bağlantı sistemi oluşturulması, * Tüm toplu taşıma araçları arasında tarife ve bilet/ücret ortaklaştırılması ve raylı sistem ve toplu taşıma noktalarında ucuz ya da ücretsiz otopark imkanı sağlanması... * Ulaşım talebinin düşük olduğu zaman aralıklarıyla yüksek olduğu zaman aralıklarında farklı ücretlendirmelerin (ücretsiz yolculuk saatleri de dahil olmak üzere) uygulanarak hem trafiğe çıkma talep yoğunluğunun mümkün olduğunca gün içine eşit biçimde yayılmasının sağlanması hem de dar gelirli yurttaşların ucuz ya da ücretsiz ulaşım olanaklarına kavuşması... B-Yaya Ve Bisikletli Ulaşımı Teşvik Kent merkezine ve toplu konut bölgelerine yakın yerlerde otopark yapılarak ve bu otoparkların içinde ucuz ya da ücretsiz bisiklet kullanımı olanakları sağlanarak hiç olmazsa ulaşımın bir bölümünün yaya ya da bisikletli biçimde yapılması... C- Kent Merkezinin Yayalaştırılmasının Teşviki... Kent merkezindeki otopark ücretlerinin kent merkezi çeperine kıyasla tercih sebebi olacak oranda yüksek tutulması, Kent merkezine özel motorlu araçlarla girişin paralı hale getirilmesi ya da tümüyle yasaklanması vb. önlemlerle özel motorlu araçlar yerine toplu taşıma araçlarıyla veya yaya ve bisikletli ulaşım teşvik edilir... Bu politikalar demetiyle bir yandan bugünkü ekolojik, ekonomik ve toplumsal sorunlar en aza indirilmesi diğer yandan da kolay, hızlı, güvenlikli, sağlıklı ve eşitlikçi bir ulaşım sistemi oluşturulması hedeflenir.