[1]. Salt sistemlerin ekonomik performansıyla ömürleri arasındaki ilişki veri alındığında bile, başkanlık sistemlerinin kırılgan yapısı ortada. Aynı sistemin yarattığı demokratik gerileme çıktıları ise Latin Amerika deneyimleri dikkate alındığında malum.
Buradan bizim 3 yıllık deneyimimize geçelim. Politik boyut perspektifinden baktığımızda, işlevsizleştirilen, denetim, yasama yetkisini yerine getirme zaafiyeti yaşayan bir parlamento, yurttaş ve sivil toplum katılımı anlamında sadece ‘Yeni makbul vatandaş’ ve Tanıl Bora’nın ülkemizdeki sivil toplum kuruluşları için kullandığı ‘Majestelerinin STK’ları için katılımın meşru görüldüğü bir siyaset, hak ve özgürlükler alanında hangi endeksin verileri dikkate alınırsa alınsın, son sıralara yerleşen bir ülkede Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin ülkeyi nereden nereye sürüklediği konusunda fazla söze gerek yok. Buna, Anayasa Hukukçusu Kemal Gözler’in Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin uygulamalarını incelediği çalışmasındaki[2] Cumhurbaşkanlığının bürokrasi aracılığıyla yürütme, yasama-yürütme ve yargıyla ilgili tasarruflarını, kararnameleri eklediğimizde, demokratik etkinlik, çoğulculuk, katılımcılık, şeffaflık, hesap verebilirlik anlamında demokratik gerilemeye etkilerini anlayabiliriz.
Yeni sistemin ekonomik performansı da fiili olarak işlemeye başladığı ilk günden bugüne hiç iç açıcı değil. Salt kimi makro ekonomik göstergeler bile bunu teyid ediyor: Kişi Başına GSYH (USD) (2018: 9792, 2020: 8599), GSYH Büyümesi (%) 2018: 3, 2020: 1,8), Bütçe Dengesi/GSYH (%) : 2018: -1,9, 2020: -3,4. Arındırılmış işsizlik 2020’de % 12,6 olsa da[3], özellikle işsizliğin gençler arasındaki yoğunluğu dikkate alındığında, sistemin ekonomik performans düzeyi ve başarısızlığı ortadadır.
Ülkemizde gerek demokrasinin gidişatı, gerekse ekonominin performansı veri alındığında, mevcut sistemin hararetli savunucuları ve uygulayıcılarının savlarının aksine, çıktılar demokratiklik ve özgürlükçülükten, kamucu ve ortak iyiyi tesis etme amacından çok uzaktır. Pekala ne yapmalı sorusunun yanıtı bir sonraki yazıda.
[1] Adam Przeworski, Michael Alvarez, Jose Antonio Cheibob, Neto Limongi; “What Makes Democracy Endure?”, Journal of Democracy, C:7, S:1, Ocak 1996, s.46-47.
[2] Kemal Gözler; “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin Uygulamadaki Değeri: Bir Buçuk Yıllık Bir Bilanço”, https://anayasa.gen.tr/cbhs-bilanco.htm (alıntı tarihi: 18/04/2021)
[3] Mahfi Eğilmez; Kendime Yazılar (Makro Ekonomik Göstergeler), https://www.mahfiegilmez.com/p/gostergeler.html (Alıntı tarihi: 18/04/2021)