Emeklilik sistemimizde yaşanan sorunlar ne dünün ne de sadece bugünün eseridir. Geçmişten gelen kronik sorunlara birçok kez çözümler üretilmeye çalışılsa da maalesef hep geçici günü kurtarmak için popülist bir anlayışla bu sorunlar ele alınmıştır.TES ile emeklilik sistemindeki kronikleşmiş yapısal sorunlar yukarıda belirtilen reçete ile çözülmeye çalışılmaktadır. Ancak; daha önce benzer gerekçeler ile yapılan yapısal değişikliklerin, reformların çözüm üretememesi, çalışanlar açısından en büyük güvence olarak görülen kıdem tazminatında hak kaybı yaşama riskinin varlığı, emeklilik sisteminde yaşanan sorunların çözümü için daha önce yaratılan fonların (işsizlik fonu v.b.) bütçe açıklarının finansmanı gibi amacı dışında alanlarda kullanılması gibi çekinceler de TES ' in önündeki en büyük engeller olarak ifade edilebilir. Tüm bu değerlendirmeler ışığında, emeklilik sistemindeki kalıcı bir çözümün; sorunun muhatapları olan işçi, işveren ve devletin katılımcı bir anlayışla ortak bir paydada buluştuğu, tüm paydaşların katkısı ile olacağı geçmiş tecrübelerden alınması gereken en önemli derstir. Ayrıca, bu sorunun; işsizlik, kayıt dışı istihdam ve sosyal güvenlik sistemindeki aktüel dengeler açısından etkilerini de kapsayan bütünlüklü bir çalışma ile ortadan kalkacağı unutulmamalıdır. Yoksa; eski sorunlar, yeni trendler senfonik olarak sürer gider.
Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi bilmecesi
TES 'te katılımın zorunlu olacağı ve sigortalının istediğinde sistemden çıkamayacağı ifade ediliyor. BES' te en az 10 yıl sistemde kalmak ile 56 yaşına ulaşıldığında ya birikmiş toplu para ya da maaş almak söz konusuyken, TES' te 60 yaş olarak yaş sınırı uygulaması planlanıyor.
2024-2026 yıllarına ilişkin Orta Vadeli Program (OVP) 5 Eylül 2023 tarihinde açıklandı ve bu programa göre kıdem tazminatı sisteminin "Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi" (TES) adı altında yeniden kurulacağı bildirildi. Orta Vadeli Programın "Finansal İstikrar" başlığının "Politika ve Tedbirler" alt başlığında bu husus ifade edildi. Hükümet yetkilileri ve uzmanlar tarafından yapılan açıklamalarda Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi çalışana ikinci bir emeklilik hakkı olarak sunuldu. Mevcut emekli maaşına ek bir maaşın söz konusu olacağı belirtildi. Gerekli yasal düzenlemenin de 2024 yılı son çeyreğinde çıkarılmasının planlandığı ifade edildi. Bu sistem ile çalışma hayatının içindeyken çalışandan kesilen primler değerlendirilerek, bu yolla ikinci bir emeklilik hakkının yaratılacağı müjdesi verildi.
7 Nisan 2001 tarih ve 24336 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu (BES) yürürlüğe girdiği zaman da benzer yorumlar yapılıp, müjdeler verilmişti. Emeklilik sistemindeki sorunun BES ile çözüleceği belirtilmişti. BES uygulaması üzerinden istenen fon yaratılamayınca isteğe bağlı başlayan bu sistem 1 Ocak 2013 tarihinde devlet katkısı ile özendirilmeye çalışılmıştı. İstenen sonuç alınamayınca 1 Ocak 2017 tarihinde BES zorunlu olmuştu.
Ancak BES sözleşmesi yapıldığı tarihten itibaren 60 gün içinde de sistemden çıkma hakkı tanınmıştı. Maalesef tüm bu çabalara rağmen emeklilik sisteminde istenen sonuç alınamayınca, 2008 yılında Sosyal Güvenlik Sistemi'nde yapılan reform ile emeklilik sistemindeki sorunların nihayete ermesi amaçlanmıştı. Fakat gelinen noktada; emeklilik sistemindeki sorunların çözümü bir yana, katlanarak devam eden ve sistemin sürdürülebilirlikten uzaklaştığı bir aşamaya geçtiğimizi söylemek yanlış olmaz. TES tam da bu safhada emeklilik sistemindeki tüm bu sorunlara bir çözüm olarak kamuoyu ile paylaşılmıştır.
EMEKLİLİK SİSTEMİNDEKİ SORUNLARA TAMAMLAYICI EMEKLİLİK SİSTEMİ ÇÖZÜM OLACAK MI?
Emeklilik sistemimizde yaşanan sorunlar ne dünün ne de sadece bugünün eseridir. Geçmişten gelen kronik sorunlara birçok kez çözümler üretilmeye çalışılsa da maalesef hep geçici günü kurtarmak için popülist bir anlayışla bu sorunlar ele alınmıştır. Son olarak da OVP ile emeklilik sistemindeki sorunlara çare olarak TES kamuoyu ile paylaşılmıştır. Ancak, en son 2008 yılında yapılan Sosyal Güvenlik Reformu'nda da bu alandaki sistemsel tüm sorunların çözüleceği, emeklilerin yaşadıkları gelir kayıplarının sona ereceği ifade edilmişti.
Ancak; geldiğimiz noktada, emekliler asgari ücretin de altında bir maaş ile yaşamaya çalışmaktadırlar. TES yeni bir umut ve çözüm olarak bu aşamada sunulmuştur. TES ile, emeklilik sistemindeki açığı ortadan kaldırmak ve geçmişten gelen kronikleşmiş sorunları çözmek amaçlanmıştır. Bu doğrultuda, daha önce çözüm olarak sunulan BES ve Kıdem Tazminatı Fonu'nun (KTF) birleştirildiği karma bir emeklilik sistemi olarak TES üretilmeye uğraşılıyor. 2024 yılının son çeyreğinde yasalaşması beklenen TES ile, çalışanların daha önce kazanılmış haklarının (müktesep haklarının) korunacağı, TES yasalaştıktan sonra sisteme dahil olanların da yeni sisteme göre emeklilik haklarını elde edecekleri belirtiliyor. TES 'te katılımın zorunlu olacağı ve sigortalının istediğinde sistemden çıkamayacağı ifade ediliyor. BES' te en az 10 yıl sistemde kalmak ile 56 yaşına ulaşıldığında ya birikmiş toplu para ya da maaş almak söz konusuyken, TES' te 60 yaş olarak yaş sınırı uygulaması planlanıyor. Kıdem tazminatının işten ayrılırken değil, emeklilik döneminde alınması amaçlanıyor. Sigortalının 60 yaşına kadar işten ayrılması durumunda, kıdem tazminatının yarısını bir defaya mahsus olarak alabilmesi ve kalan yarısını da emeklilik şartlarını sağlandığında alabilmesi planlanıyor.
Kıdem Tazminatı Fonu (KTF) ve BES'in karma olarak uygulanacağı TES'te iki farklı durum karşımıza çıkmaktadır. Ya BES uygulamaya devam edecek ve Kıdem Tazminatı Fonu TES olarak uygulanacak, ya da BES ve KTF birleşerek işçi, işveren ve devletin birlikte katkı sunduğu ikinci bir emeklilik olarak uygulamaya geçecektir. Ayrıca işveren, işçinin aylık brüt ücretinin yüzde 8,33 'ünü kesintiye tabi tutarak kendi bünyesinde tutacak ve böylece TES ' te fonlama sağlanmış olacaktır. Özetle, şu an sigortalı ve işveren payı olarak brüt ücretin yüzde 37,5 ' u oranında uygulanan sigorta primleri daha da artacaktır.