Siyasette cep ve cepken: İktidarların ekonomi ve oy performansları
Akademik değere sahip kamuoyu araştırmaları, ekonomik koşullar ile bunun seçmenin politik davranışına etkisi arasındaki bağlantısallığı açıklayan çarpıcı örneklerle dolu. İşte onlardan bazıları...
Yakın dönem Türkiye siyasetinde seçmenlerin politik parti tercihlerine ilişkin yapılan çıkarsamalarda kimlik başat bir değişken olarak kabul görmüş, oy verme davranışı incelenirken, analizlerde kimlik dışındaki değişkenlere neredeyse açıklayıcı olarak çok fazla itibar edilmemiştir. Ekonomi-politiğin gücü post-modern zamanların ruhuna uygun olarak tabiri caizse adeta rafa kaldırılmıştı.
KİMLİK Mİ EKONOMİ Mİ?
Akademik değere sahip kamuoyu araştırmaları bugün parti tercihleriyle seçmenlerin ekonomik koşulları, geleceğe dair beklentileri ilişkisi temelinde ve ekonominin politikaya, politik davranışa etkisi anlamındaki bağlantısallıkların raftan inmekte olduğuna dair güncel örneklerle dolu. Ekonomik koşulların düne göre kötüye gittiğini düşünen, geleceğe ilişkin ekonomik beklentileri konusunda kötümser olanların ya iktidar partilerinden uzaklaşıp muhalefet partilerine yöneldiklerini ya da kararsız bir pozisyona yerleştiklerini teyit eden araştırma bulguları son günlerde artmakta. AKP kurucularından Bülent Arınç’ın hafta içinde bir televizyon kanalında yaptığı açıklamalar bu yönelimi dillendiren bir değerlendirme şeklinde okunabilir. Arınç açıklamasında şu hususların altını çizmiştir: “Bizim dindar insanlarımızın bile tamamen tersine döneceğini bir gün göreceksiniz. Çünkü onlar hamaset dolu konuşmaların yanında cebine giren paraya bakar, cebinden çıkan paraya bakar. Orada bir eksilme görüyorsa din, iman, vatan, millet bunlar bir kenarda durur yine onlara saygısını eksik etmez ama değer yargıları tamamen değişebilir. Dindarların gazabından korkmak lazım. İşlerine gelmeyen bir şeyle karşılaştıklarında ne aslandı, ne kaplandı hiçbirisini dinlemez bu insanlar”[1]. Arınç’ın açıklamasında aynı dünya görüşlerini paylaştığı seçmenlerin mevzuu bahis ekonomi olduğunda, popülizmle taçlandırılan kimliklerin reel ekonomi karşısında öz değerlerini yitirmeden, fakat ona rağmen tercihte bulunduklarını dillendirmesi önemli. Aslında dinsel, etnik popülizmin reel ekonomi referanslı gerçeklik karşısında değer kaybetmese de sandıkta tayin edici dinamik olmaktan geri çekilmesi, katı ideolojik referanslar ve partiler bir yana, ne bugüne ne de herhangi bir partiye özgü. Konuyla ilgili literatürde seçmenlerin oy verme davranışlarıyla ekonomik performans ilişkisi konusunda üç hipotez dikkat çekicidir. Ekonomik koşullar ile siyasal iktidarların popülaritesi arasındaki ilişkiyi temel alan sorumluluk hipotezine göre “siyasal iktidarlar işsizlik ve enflasyon oranları yüksek düzeylerde seyrediyorsa cezayı, düşük düzeylerde seyrediyorsa ödülü hak ederler”[2]. Müvekkil hipotezi ise özellikle ABD örneğini açıklayıcı olmakla birlikte, Swank’a göre seçmenler iktisadi büyüme performansındaki pozitif gelişmeleri hoşnutlukla karşılarken, enflasyonist eğilimlerdeki artışı aynı tutumla karşılamamaktadırlar[3]. “Ekonomik Oylama” literatürüne katkı sağlamak amacıyla geliştirilen “Temel Hedef Hipotezi”ne göre ise siyasal iktidarlara yönelik seçmen desteği iktidarın önceden vadetmiş olduğu hedeflere ulaşıldığı ölçüde sürmektedir. Bu anlamda iktidar süresinin devamlılığını partilerin temel hedeflere ulaşma konusundaki başarı düzeyi belirlemektedir[4].
Seçmenlerin oy verme davranışında sosyal bölünmeleri öne çıkaran Colombia Okulu ile bireysel, sosyal, psikolojik temelli parti aidiyet, parti kimliği ilişkilerini referans alan Michigan okulu yaklaşımlarının önemi de gözardı edilemez. Fakat, iktidarların ekonomi politikalarındaki performans ve çıktılara bağlı olarak seçmenlerin pragmatik davranışları, iktidar partisinden uzaklaşıp, yeni parti aidiyetleri kurması Batı’da özellikle 1980’lerden itibaren dikkat çekici boyutlara ulaşmıştır. Söz konusu ilişkiyi Türkiye örneğinde 1983’ten günümüze bazı ekonomik göstergelerle iktidar partisi ya da partilerinin oy performansına bakarak gözlemek mümkün.
1983’ten Günümüze İktidarların Ekonomi Performansları ve Oy Değişimi
İktidarların ekonomi performası ve oy güçlerini değerlendirmek için dikkate aldığımız 3 temel gösterge; büyüme, enflasyon ve işsizlik.
Tablo: Seçilmiş Ekonomik Göstergelerdeki En Yüksek Artış ve Azalışa Göre İktidar Partilerinin Oy Değişimi (1983-2020)*