Siyasal partilerde kadınların aşağıdan yukarıya temsili

Mevcut iktidarın yukarıdan aşağıya yapılacak düzenlemeleri kilitlediği noktada muhalefet partilerinin tüzüklerinde fermuar sistemini getirerek aksiyon almaları gerektiği açıktır. Geçen hafta CHP’nin kadınların siyasette eşit temsil edilmesi için Mart ayında verdiği yasa teklifi TBMM Genel Kurul gündemine geldi. 8 Mart 2021’de CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun ilk imzacısı olduğu ve grubun tüm milletvekillerinin imza verdiği öneri kadınlar için siyasette “eşit temsil” ve “fermuar sistemi” getirmeyi içeriyordu. 1 Aralık’taki genel kurulda, Siyasi Partiler Kanunu, Milletvekili Seçimi Kanunu, Mahalli İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun Teklifi'nin doğrudan Genel Kurul gündemine alınması önerisi AKP ve MHP oylarıyla reddedildi. Mevcut iktidar ortağı partiler bu öneriyi reddederken, kadınların ve erkeklerin eşit haklara sahip olduğunu, devletin bu eşit hakların yaşama geçirilmesini sağlamakla yükümlü olduğunu belirten Anayasa’nın 10.maddesine de aykırı bir tutum izlemişlerdir. Dünya geneline baktığımızda, Birleşmiş Milletler Kadın Birimi (UN Women) ve Parlamentolararası Birlik (IPU) tarafından yayınlanan “Siyasette Kadın 2021”  haritası verilerine göre 1 Ocak 2021 itibarıyla Dünya genelinde parlamentolardaki kadın milletvekili oranı %25,5’dir. Kadın bakanların oranı %21,9’dur. Bu haritada Türkiye’nin parlamentolarda kadın milletvekili oranı sıralamasındaki yeri 122’nci sıradan 129’a gerilemiştir. Kadın bakan oranı sıralamasında ise %11,8 ile 140’ncı sıradayız[1]. Türkiye’nin demokratikleşme sürecinin aksak ayaklarından biri ve belki de en önemlisi kadınların siyasal hayattaki temsili meselesidir. Nüfusun yarısını oluşturan kadınların siyasal yaşamdaki görünürlüğü TBMM’deki temsili örneğinde %17,5 civarındadır. Bu sayı kadınların eksik temsilinin göstergesidir. Kadının siyasetteki temsili çoğu zaman, ulusal ve yerel düzeydeki meclislerde kadının sayısal olarak varlığına ve bazı yüzde oranlarına bakılarak analiz edilmektedir. Son kertede bu sayılar önemli bir gösterge olmakla birlikte, aşağıdan yukarıya temsil mekanizmalarını mercek altına almak gerekir. Veri koşulları dikkate aldığımızda, mevcut parlamentonun sayısal dinamikleri bize yukarıdan aşağıya bir düzenleme yapma fırsatı tanımıyorsa, siyasette kadının temsilinin artması için aşağıdan yukarıya doğru, yani siyasal partilerin örgüt-içi yapılarında düzenleme yapılması fırsatının açık olduğunu vurgulamak gerekir. Parti içi yapılarda kadınların etkinlik alanının sadece kadın kollarıyla sınırlandırılmaması, partinin her düzeydeki yönetim kadrolarında kadınlara %50 yer verilmesi beklenir. Parlamentoda grubu bulunan partiler arasında aşağıdan yukarıya kadınlara hem parti içinde hem de yerel ve ulusal meclislerde %50 temsil düsturundan hareket eden tek parti HDP’dir. Millet İttifakı partileri olarak düşünüldüğünde, CHP tüzüğünün kotaları düzenleyen 56. Maddesine göre, “Merkez yoklaması yoluyla saptanacak milletvekili, il genel meclisi ve belediye meclisi adaylıklarında, parti meclisi seçiminde, il ve ilçe yönetim kurullarının seçiminde, il kongre delegeleri ve kurultay delegeleri seçimlerinde yüzde otuz üç (%33) cinsiyet ve yüzde yirmi (%20) gençlik kotası uygulanır. Bu özelliklerde yeter sayıda aday çıkmazsa katılan adaylarla tespit ve seçim yapılır. Cinsiyet ve gençlik kotası özelliklerine birlikte sahip olan aday her iki kotadan da sayılır”. 2019 yerel seçimleri örneğinde tüzükte yer alan %33 cinsiyet kotasına rağmen il genel meclisi ve belediye meclis üyeliği seçimlerinde CHP’nin listelerinden seçilen kadınların temsili %14,6 civarında kalmıştır. Bu nedenle CHP’nin il ve ilçe yönetimleriyle Parti Meclisi seçimlerinde tüzük gereği uyguladığı %33 cinsiyet kotasının tekrar gözden geçirilmesi ve kadın temsilinin arttırılması için fermuar sisteminin parti içinde bir ilke olarak benimsenmesi aşağıdan yukarıya kadın temsiliyetinin artması için bir anahtar olabilir. Millet İttifakının ikinci büyük ortağı ve genel başkanı kadın olan İYİ Parti’nin parti tüzüğünün 13.maddesinde parti teşkilatlarının oluşumunda, milletvekili, il genel meclisi, belediye meclis üyelikleri aday tespitinde, il, ilçe, belde yönetim kurullarının seçiminde, kongre ve kurultay delegeliği seçimlerinde, Merkez disiplin kurulu ve il disiplin kurulu üye seçimlerinde, genel idare kurulu seçimlerinde asil ve varsa yedek üyeliklerde ayrı ayrı olmak üzere en az %25 cinsiyet kotası uygulanır ibaresi bulunmaktadır. Genel başkanı kadın olan bir partinin cinsiyet kotası yerine fermuar sistemini benimsemesinin önünde hiçbir engel olmayacağını düşünüyorum. Sonuç olarak, Türkiye’yi kadınların siyasal temsili konusunda dünya liginin alt sıralarından üst sıralarına taşıyacak düzenlemeler açısından mevcut iktidarın yukarıdan aşağıya yapılacak düzenlemeleri kilitlediği noktada alınması gereken aksiyon, siyasi partilerin tüzüklerinde fermuar sistemini getirme yönünde yapılacak küçük bir değişiklik olduğu açıktır. --- [1] Ebru Demirel, UN Women-IPU ‘Siyasette Kadın 2021’ Haritası için bkz, İnternet adresi: https://turkey.un.org/tr/115804-un-women-ipu-siyasette-kadin-2021-haritasina-gore-parlamentolarda-bakanliklarda-devlet-ve