Türkiye, Dünya Adalet Projesi’nin Hukukun Üstünlüğü Endeksi’ne göre temel insani hakların korunmasında 139 ülke arasında 133., yani sondan 7. sırada. Türkiye’den daha hukuksuz ülkeler ise adeta “ibretlik”: İran, Mısır, Myanmar, Çin, Venezuela, Bangladeş.
Loading...
TÜRKİYE’NİN OTORİTERLEŞME ÖYKÜSÜ
Türkiye 2010’larda hızı giderek artan bir şekilde otoriterleşti. 2022’ye geldiğimizde Türkiye kusurlu bir demokrasi olmaktan çıkarken seçimli bir otoriterliğe dönüştü. Bu süreçte kurumsal devlet anlayışı ortadan kalkarken, hak gaspları ve keyfi idareyle birlikte hukuk devleti ilkesi tamamen aşındı.
1999-2004 döneminde uygulanan AB reformları sonrasında düşüşe geçen Türkiye’de önce ihalelerde yolsuzluk ve şeffaflık ortadan kalktı. Medya ve sermaye üzerinde iktidar baskısı giderek arttı. Ergenekon, Balyoz ve KCK gibi davalarda yargının siyasallaştığı gözler önüne serildi. 2010 anayasa referandumu ve sonrasında gelen yasal değişikliklerle birlikte yargıda siyasallaşma partizanlaşma aşamasına geçti.
17-25 Aralık, Çözüm sürecinin bitişi ve 15 Temmuz sonrası OHAL döneminde Türkiye’de hukukun üstünlüğünden bahsedilemez oldu. Türkiye 12 Eylül 1980 darbesi sonrası döneminden daha koyu bir karanlığa sürüklendi. 2 milyona yakın kişi terör suçlamasıyla soruşturma geçirirken, gözaltı, tutuklanma, ifade verme gibi adli işlemler gören kişi sayısı 500 bine yaklaştı. KHK’larla 200 bine yakın kişi kamudan uzaklaştırıldı. Kapatılan özel sektör kuruluşlarıyla birlikte KHK mağdurlarının sayısı 300 bini aştı. Pasaportlar, banka hesapları ve varlıklara el konarak, seyahat ve mülkiyet gibi en temel haklar gasp edildi.
Siyasi partilere yönelik baskı da hukuksuz uygulamalarla somutlaştı. HDP’lilere yönelik gözaltı sayısı 20 bine yaklaştı. Belediyelere atanan kayyumlar sonrasında HDP’nin elinde yalnızca 6 belediye kaldı. Eski HDP eş genel başkanları Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ ile HDP’li vekillerin yanı sıra Enis Berberoğlu gibi CHP’li siyasetçiler tutuklandı. Kılıçdaroğlu tüm devlet erkanının toplandığı Çubuk’ta linçe maruz kaldı.
2017 referandumunda mühürsüz pusulaların geçersiz sayılmasıyla birlikte tartışmalı hale gelen YSK’nın tarafsız konumu 31 Mart 2019 seçimleri ve sonrası süreçte ortadan kalktı. İBB seçimleri tekrar edilirken, Ekrem İmamoğlu’na yönelik baskı aleyhine açılan davaları beraberinde getirdi. CHP İstanbul İl Başkanı Canan Kaftancıoğlu Yargıtay kararıyla siyasi yasaklı hale getirildi. Gelinen aşamada yargının siyasetin bir sopası olduğu artık aşikâr durumda. Sırada bu durumun fotoğrafını çeken kapsamlı bir araştırma var.
HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ ENDEKSİ
Dünya Adalet Projesi’nin yürüttüğü “Hukukun Üstünlüğü Endeksi” Türkiye’de kurumsal devlet anlayışının aşınmışlığını ve hak ve özgürlüklerin ne derece korunaksız olduğunu ortaya koyuyor. 139 ülkede 138 bin katılımcı ve 4,200 uzmanla gerçekleştirilen araştırmada “hükümet yetkilerinin sınırlandırılması ve denetlenmesi”, “yolsuzlukla mücadele”, “şeffaf yönetim”, “temel hakların korunması”, “düzen ve güvenlik”, “kamu hizmet kalitesi”, “yargı ve adalet”, “suçla mücadele ve mahkemeler” başlıkları yer alıyor. Ülkeler bu başlıklarda elde ettiği puanların ortalaması alınarak hukukun üstünlüğü endeksinde sıralanıyor.
Ekrem İmamoğlu’na yönelik baskı, aleyhine açılan davaları beraberinde getirdi. CHP İstanbul İl Başkanı Canan Kaftancıoğlu Yargıtay kararıyla siyasi yasaklı. Gelinen aşamada yargının siyasetin bir sopası olduğu artık aşikâr durumda.
Türkiye 100 üzerinden sadece 42 puan elde edebilirken, araştırmadaki 139 ülke arasında 117. Sırada yer alıyor. Diğer bir ifadeyle Türkiye hukukun üstünlüğü endeksinde 139 ülke arasında sondan 23. Sırada. Türkiye hukuk devleti ve hukukun üstünlüğü ilkesinin uygulanması konusunda 116 ülkeden geride.
İran ile aynı puanı alan Türkiye, modern devlet anlayışının temeli olan hukukun üstünlüğü ilkesinde sınıfta kalan ülkelerin gerisinde kalıyor. Kişiselleşmiş idarenin hâkim olduğu Rusya ve devlet otoritesinin gruplar arası rekabetle sarsıldığı Lübnan, Mali, Sudan gibi ülkeler Türkiye’nin önünde.
“Türk tipi” başkanlık sistemiyle birlikte Türkiye hükümetin yetkilerinin sınırlandırılması ve denetlenmesi alanında dünyada sondan 6. Sırada (134.)
Türkiye, Dünya Adalet Projesi’nin Hukukun Üstünlüğü Endeksi’ne göre temel insani hakların korunmasında 139 ülke arasında 133., yani sondan 7. sırada. Türkiye’den daha hukuksuz ülkeler ise adeta “ibretlik”: İran, Mısır, Myanmar, Çin, Venezuela, Bangladeş.