İyi Parti’nin masadan kalkması seçim sonuçlarını nasıl etkileyecek? Tanju Tosun İyi Parti seçimlerinin sosyo-ekonomik ve kültürel analizini yaparak olası senaryolar ve sonuçlarını yazdı.
İyi Parti lideri Meral Akşener’in basın toplantısında yaptığı konuşmanın ardından dağılan 6’lı masa, önümüzdeki Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili genel seçimlerine yönelik olarak partilerin seçim stratejilerini yeniden gözden geçirmelerini zorunlu kılıyor. 6 partinin birlikteliği ile olası Emek ve Özgürlük İttifakı desteği her iki seçimi de Millet İttifakı’nın kazanması adına güçlü olasılık üretirken, yeni durum birçok belirsizlik içermekte.
Belirsizlikler büyük ölçüde İyi Parti seçmeninin seçimlerde parti tercihleriyle nasıl bir refleks geliştireceği, bunun hangi adayın Cumhurbaşkanı seçileceği ve yasama çoğunluğunu nasıl şekilleneceği anlamında önemli.
Bu sorulara ilişkin bir takım öngörülerde bulunmak için, öncelikle İyi Parti’nin seçmen tabanının profilini, seçim haritasında konumlandığı coğrafyayı dikkate almak, ardından birkaç senaryo üzerinden ne olabilir sorusuna yanıt aramak gerekir. Tabii ki bulunacak tüm yanıtlar varsayımsal olmanın ötesinde bir anlama sahip olmayacaktır. Fakat, olası eğilimlere ve yansımalarına dair ipuçları da verebilir niteliktedir.
SEÇİM HARİTASINDA İYİ PARTI VE SEÇMEN PROFİLİ
İyi Parti’nin seçim coğrafyası ve ardındaki sosyo-ekonomik dinamiklerle ilgili olarak KONDA’nın 31 Mart Yerel Seçim sonuçlarıyla, 24 Haziran 2018 genel ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin sayısal sonuçlarını il bazında “çoklu mütekabiliyet analizi”ne tabi tuttuğu ve ortaya çıkan haritadaki oy dağılımını iki eksenli bir tabloya oturttuğu çalışma bu anlamda dikkate değer bulguları içermekte.
Bulgulara göre, İyi Parti genellikle AK Parti’nin domine ettiği illerde güçlü olup, İyi Parti’nin görece sosyo-ekonomik düzeyi daha yüksek olan illerde, MHP’nin ise görece sosyo-ekonomik düzeyi daha düşük illerde etkili olduğu tespit edilmiştir
[1].
TEAM (Toplumsal Etki Araştırmaları Merkezi) tarafından Ekim 2019’da yayınlanan “
Seçmen Blokları Zayıflıyor: İyi Parti Seçmen Analizi” başlıklı araştırma raporundaki bulgular arasında İyi Parti seçmeninin ana omurgasını MHP seçmeninin oluşturmadığı yönündeki bulgu önemli olup, seçmeninin gelecekte sorun temelli olaylar karşısında nasıl bir oy verme davranışı sergileyeceğini göstermesi açısından dikkate değerdir
[2].
Bulgular 24 Haziran 2018 genel seçimlerinde İyi Parti’ye oy verdiğini belirten seçmenlerin yaklaşık % 40’ının 90’lı yıllarda MHP ve BBP’ye oy verdiği, % 32’sinin CHP, DSP ve SHP’yi tercih ettiği, % 20’sinin ise merkez sağ partilere oy verdiğine işaret ederken, yaklaşık % 10’unun da oylarını dindar-muhafazakâr partiler lehine kullanmış olduğu anlaşılıyor.
Diğer yandan, İyi Parti seçmenine bugün yapılacak bir seçimde oyunu İyi Parti’ye değil de başka bir partiye verecek olsa tercihinin ne olacağı sorusu yöneltildiğinde, % 43,6’sının CHP, % 21,6’sının MHP’yi, % 9,2’sinin ise AKP’yi tercih edeceği yanıtı alınmıştır.
Gelir düzeyi ve eğitim düzeyi olarak da İyi Parti seçmenleri CHP seçmenleriyle benzerlik gösteriyor. CHP ile İyi Parti diğer bütün partilere kıyasla yüksek eğitimli seçmenlerden daha çok, alt sosyo-ekonomik gruplardaki seçmenlerden daha az destek alıyor. Bunun anlamı; partinin AK Parti ve MHP’den farklı olarak daha kentli, daha eğitimli ve daha yüksek gelirli seçmenlerden oluşmasıdır.
İyi Parti seçmeninin diğer partilere yönelik mesafesine bakıldığında, seçmeninin % 82’sinin AK Parti’nin savunduğu görüşlere, % 68,5’inin MHP’nin savunduğu görüşlere, % 95,4’ünün HDP’nin savunduğu görüşlere uzaklığı dikkat çekerken, bu oran CHP için % 47,3 düzeyinde. Kendilerini CHP’ye uzak hissedenlerin oranı % 48,6 iken, bu oran MHP için % 74,6, AKP için % 90,2, HDP için % 95,8’dir.
İyi Parti seçmeninin ikilemde kalması durumundaki parti tercihlerine bakıldığında, AK Parti ile CHP arasında kalması halinde % 61,4’ü CHP’yi tercih ederken, sadece % 9,3’ü AK Partiyi tercih ediyor. MHP-CHP senaryosunda ortaya çıkan sonuç ise daha da çarpıcı. % 57,5’i CHP derken, MHP diyenlerin oranı % 21,2’de kalıyor. İyi Parti seçmeni AKP-MHP ikileminde ise sadece % 10’u AKP derken, % 29,4’ü MHP diyor.
İyi Parti seçmenleri arasında kendini ülkücü tanımlayanların oranı MHP’dekilerin yarısı kadar. Buna karşılık, kendini milliyetçi, Atatürkçü ve laik olarak tanımlayanların oranı İyi Parti’de bir hayli yüksek. % 31,3’ü kendilerini ülkücü tanımlarken, % 22,5’i sosyal demokrat tanımlıyor. TEAM’in bulgularına göre, İyi Partililerin kendini neredeyse tüm kimliklerde de MHP ile CHP arasında konumlandırdığı düşünülebilir. Gelir düzeyi ve eğitim düzeyi olarak da İyi Parti seçmenleri CHP seçmenleriyle benzerlik gösteriyor.
CHP ile İyi Parti diğer bütün partilere kıyasla yüksek eğitimli seçmenlerden daha çok, alt sosyo-ekonomik gruplardaki seçmenlerden daha az destek alıyor. Bunun anlamı; partinin AK Parti ve MHP’den farklı olarak daha kentli, daha eğitimli ve daha yüksek gelirli seçmenlerden oluşmasıdır. Hayat tarzı ile dini inanç ve pratikleri açısından baktığımızda, İyi Parti’ye oy verdiğini söyleyen seçmenlerin % 34’ü, CHP’ye oy verdiğini söyleyenlerin % 46’sı alkollü içki kullandığını ifade ederken bu oran MHP’de % 28’e AK Parti’de ise % 18’e geriliyor. İnanç pratiğine bakıldığında ise CHP’ye oy veren kadınların %20’si, İyi Parti’ye oy verenlerin % 41’i başörtüsü taktığını belirtirken, bu oranlar MHP’de % 64, AK Parti’de ise % 77.
KONDA Nisan 2018 Aylık Barometresi verilerinden yararlanarak İyi Parti seçmen profilini inceleyen Kirmanoğlu’nun bulgularına göre de , İyi Parti seçmenleri AK Parti seçmenlerine göre ortalama olarak daha eğitimli, modern hayat tarzını benimseyen, Kürt kökenli olmayan, dinin gündelik hayattaki yeri daha az belirleyici olan, diğer bölgelere kıyasla Ege bölgesinde yaşayan seçmenlerden oluşuyor
[3].
Araştırmaların gösterdiği bulgulara göre, İyi Parti seçmen tabanı/sosyolojisi AKP ve MHP sosyolojisinden azımsanmayacak ölçüde ayrışırken, CHP seçmen profili ile yakınlaşmakta, CHP’ye ilişkin bir düşünce temelli yakınlaşma mevcut iken, AKP ve MHP’ye göre düşünsel, ideolojik temelli uzaklığın daha az olduğu görülmektedir. Bu sosyolojik gerçeklik 6’lı masanın dağılmasından sonra, Millet İttifakı’nın adayını destekleme yönünde önemli bir politik-sosyolojik dinamik olarak düşünülebilir.
MİLLETVEKİLİ DAĞILIMINA İLİŞKİN SENARYOLAR
Milletvekili genel seçimlerinde nasıl bir tablo ortaya çıkabilir sorusuna yanıt bulmak amacıyla geliştirdiğimiz alternatif senaryolara dayalı simülasyonların sonuçları
[4], yeni statükoda ilginç sonuçlar üretebilir. Milletvekili genel seçimine yönelik senaryolar ve milletvekili dağılımı aşağıdaki grafikler ve tabloda gösterilmektedir.
Senaryo 1: (Ortak Listeler) Cumhur İttifakı (AKP+MHP+BBP) / 5’li Millet İttifakı (CHP+SP+DEVA+Gelecek P.+DP)/İYİP/Emek ve Özgürlük İttifakı
Senaryo 2: (Ortak Listeler) Cumhur İttifakı+Yeniden Refah Partisi /6.lı Millet İttifakı/ Emek ve Özgürlük İttifakı
Senaryo 3: (Ortak listeler) Cumhur İttifakı/5’li Millet İttifakı/Emek ve Özgürlük İttifakı./ İYİP+Memleket P.+Zafer Partisi
Senaryo 4: (Ortak Listeler) Cumhur İttifakı/5’li Millet İttifakı/Emek ve Özgürlük İt./İYİP (İYİP oylarının yarısının kayma varsayımıyla ve TEAM bulgularına göre 2. parti tercihleri dikkate alınarak Cumhur ve 5’li Millet İttifakları arasında dağıtılmıştır)
Grafikte görülmeyen İyi Parti milletvekili sayısı 23’tür.
Senaryolara dayalı simülasyona göre, İyi Parti’nin seçime tek başına girmesi ve Şubat Araştırma bulguları parti oy ortalamaları dikkate alınarak seçmeninin % 50’sinin Cumhur ve Millet İttifakına kayması varsayımı altında (TEAM Araştırma 2. parti tercihleri oranına göre) ancak 23 milletvekili çıkarması mümkün olmaktadır.
İyi Parti’nin ortak listesinden Zafer ve Memleket partisinin katılımıyla gerçekleşecek bir seçim ittifakında ulaşılan toplam vekil sayısı 98’dir. Bu senaryoda 5’li Millet İttifakı vekil sayısı 180’e düşerken, muhalefetin toplam vekil sayısı 352 olarak en yüksek düzeye ulaşıyor. Muhalefet toplam olarak en yüksek vekil sayısına bu senaryoda ulaşıyor. Millet İttifakının ulaştığı en yüksek vekil sayısı ise 260 olup İyi Parti’nin de ittifakta yer aldığı 6’lı Masa şeklindeki 2. senaryodur. İyi Parti diğer ittifaklar karşısında tek başına seçime girse, senaryolara göre 1. senaryoda 72 milletvekilliği elde ediyor.
Cumhur ittifakı ve iktidar en yüksek vekil sayısına 4 nolu senaryoda ulaşırken (279), İyi Parti en az vekilliği oy kaymalarının olması halinde bu senaryoda yaşıyor. Bu senaryolar dikkate alındığında, 6’lı Masa şeklindeki ittifak seçeneği Emek ve Özgürlük İttifakının dahil olmadığı muhalefet için en fazla kazandıran senaryo olmakla birlikte, uygulanma olasılığı artık zor görünüyor.
Masanın dağılmasının ardından, kilit seçmen HDP’lilere İyi Parti seçmeni de eklenmiştir. Şubat araştırmaları parti oy ortalamalarına göre iki ittifakın adaylarının oy oranları parti oylarının tümünü almaları varsayımı altında % 41 civarında.
SEÇİMLERİN KİLİT SEÇMENLERİ
Cumhur ve 5’li Millet İttifakının Cumhurbaşkanı adaylarından seçileni tayin edecek iki parti seçmen kitlesi mevcut. Masanın dağılmasının ardından, kilit seçmen HDP’lilere İyi Parti seçmeni de eklenmiştir. Şubat araştırmaları parti oy ortalamalarına göre iki ittifakın adaylarının oy oranları parti oylarının tümünü almaları varsayımı altında % 41 civarında. HDP seçmeninin blok olarak Millet ittifakına yönelmesi varsayımı altında ortak adayın Şubat itibarıyla önde olduğu anlaşılıyor.
Seçimde HDP dışında, İyi Parti’nin kendi adayını çıkarması durumunda oyların 1.turda bölünmesi kaçınılmaz olmakla birlikte, burada önemli olan İyi Parti seçmeninden ne ölçüde Millet İttifakı adayına yöneleceğidir. 1. turda olmasa bile, seçimin 2. tura kalması durumunda, İyi Parti seçmeninden Millet ittifakı ortak adayına hatırı sayılır ölçüde yönelmesi halinde muhalefet adayının seçilme şansı artabilir. Burada kritik soru bu yönelimin olup olmayacağı.
İyi Parti seçmen profili dikkate alındığında, bu kitlenin ağırlıklı olarak Türkiye’nin gelişmiş kıyı illerinde yerleşik, liberal, kentli, seküler, 2. parti tercihlerinde CHP’nin öne çıktığı, kendi dünya görüşlerini en fazla CHP’ye daha yakın hissettikleri, yaşam tarzları benzerliği gibi nitelikleri iki parti sosyolojisi arasındaki benzerliğin göstergeleridir.
Bu kitlenin 6’lı masanın dağılmasından İyi Parti’yi sorumlu tutmaları halinde her iki seçimde Millet ittifakı adayı ve özellikle genel seçimde CHP’ye katılma olasılıkları göz ardı edilmemeli. Böyle bir eğilim yaşanırsa, İyi Parti seçmenlerinin parti elitlerine rağmen, oyun kurucu, sonuç tayin edici, belki de tarih yazıcı! aktörler olması mümkündür. İzleyip göreceğiz.
[1] https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/kondadan-milliyetci-secmen-analizi-mhp-ve-iyi-partinin-oy-orani-ne-kadar-986507Türkiye’de milliyetçiliğin siyasi bir kimlik olarak ağırlığı nedir?, https://konda.com.tr/raporlar/1?search=31mart.
[2] Erişim adresi:
https://www.perspektif.online/iyi-partinin-potansiyeli-ve-secmen-profili-2/İYİP seçmen profili bulguları TEAM’in araştırmasından derlenmiştir.
[3] Erişim adresi:
https://docplayer.biz.tr/104685878-Konda-temmuz-18-barometresi-siyasal-ve-toplumsal-arastirmalar-dizisi.html
[4] Senaryolara dayalı simülasyon Şubat 2023 ‘te yapılan/tamamlanan 7 araştırmadaki partilerin oy ortalamaları ve bir senaryoda oy geçişkenliği varsayımına göre yapılmıştır. Araştırmalar Areda Survey, ORC, Aksoy Araştırma, ALF, TEAM Araştırma, İEA ve Avrasya şirketleri tarafından 27 Ocak27 Şubat tarihleri arasında yapılmıştır. Partilerin oy ortalamaları şu şekildedir: AKP: 33,2, CHP:26,2, İYİP:13,9, HDP:10,7, MHP: 6,6, DEVA:1,8, Gelecek P:1,1, Zafer P:1,8, TDP: 0,9, Memleket Partisi: 1,5, TİP: 0,9. İYİP seçmeninin 6’lı masa sonrası farklı partilere yönelme oranı, TEAM Araştırmanın parti seçmenlerinin 2.parti tercihleri dikkate alınarak hesaplanmış, oy kaymasının yönelebileceği parti/bloklarına eklenmiştir. Araştırma verileri erişim adresi:
https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%9Clke_%C3%A7ap%C4%B1nda_2023_T%C3%BCrkiye_genel_se%C3%A7imleri_i%C3%A7in_yap%C4%B1lan_anketler