Karaciğer, vücudumuz için bir filtre görevi görür. Eğer yediğimiz ve içtiğimiz her şey karaciğeri atlayıp doğrudan kana geçseydi anında zehirlenirdik. Yani; karaciğer zehirli maddeleri, ilaç kalıntılarını dışarı atmakla görevlidir.
Son günlerde karaciğer sağlığının önemine ilişkin haberler gündemden düşmüyor. Biliyoruz ki sağlıklı bir karaciğer olmadan düzgün çalışan bir metabolizma, sağlıklı dolaşım, dengeli hormonlar, temiz kan ve güçlü bir sindirim mümkün değildir.
Karaciğer, insan vücudundaki en büyük iç organdır; göbeğin sağ üst tarafında yer alır ve safra kesesine bağlanır. Vücuttan toksinlerin atılması, kanın temizlenmesi, besinlerden alınan besin maddelerinin dönüştürülmesi, safra üretilmesi, yağların dönüştürülmesi ve glikozun depolanması dahil olmak üzere düzinelerce vücut işlevinde yer alır. 2017 tarihli bir makalede ise karaciğer, metabolik fonksiyonların ötesinde, bir bağışıklık sistemi organı olarak tanımlanmıştır.
Yorgunluk, odaklanma problemi, düzensiz ruh hâli, karın ağrısı, şişkinlik, kabızlık, koyu renkli dışkı, iştahsızlık, koltuk altı ve boyunda koyu lekeler, sarılık, adet düzensizlikleri ve hormonal dengesizlikler gibi belirtiler karaciğerinizin düzgün çalışmadığına dair işaretler olabilir.
KARACİĞER VÜCUDUMUZ İÇİN NE YAPAR?
Karaciğer;
- Vücudumuz için bir filtre görevi görür. Eğer yediğimiz ve içtiğimiz her şey karaciğeri atlayıp doğrudan kana geçseydi anında zehirlenirdik. Yani; karaciğer zehirli maddeleri, ilaç kalıntılarını dışarı atmakla görevlidir.
- Sindirilmiş besinleri vücuda yararlı hâle dönüştürür ve kan dolaşımı yoluyla tüm vücuda yayılmasına yardımcı olarak kan dolaşımındaki besin miktarını optimum seviyelerde tutar.
- Karbonhidrat ve Demir ile A vitamini gibi bazı mineral ve vitaminleri ihtiyaç hâlinde daha sonra kullanmak üzere depolar.
- Yağların sindiriminde ve taşınmasında, kolesterol yapımında, karbonhidrat ve proteinlerin yağa çevrilmesinde görevlidir. Karaciğer tarafından sentezlenen kolesterol, hücre yapımında ve hormon üretiminde kullanılır. Fazla kolesterol ise safraya dönüştürülür ya da kan damarlarının çeperinde birikir ki bu da kalp hastalıkları için bir risk faktörüdür.
Karaciğer hastalıklarından “Karaciğer Yağlanması (Hepatosteatoz)” yani karaciğer hücrelerinde aşırı yağ birikmesi, yetişkin her dört kişiden birinde görülebilmektedir. En önemli sebebi aşırı alkol kullanımıdır. Alkol kullanmayanlarda görülen karaciğer yağlanması ise şişmanlık, şeker hastalığı (diyabet) ve kan yağlarının yüksekliğinden kaynaklanır.
Karaciğerin baş edemeyeceğinden veya ihtiyacından fazla miktarda basit karbonhidratlar (alkol, şeker ve şekerli besinler, hamur işleri vb) ile protein alındığında bunlar karaciğerde yağa çevrilir ve vücutta yağ birikmesine neden olur. Bu da karaciğeri yorar. Tedavi edilmediği takdirde ise vücutta yağ ve toksin birikimi artar. Bu durum karaciğer hücrelerine zarar verir ve karaciğer yağlanmasının yanı sıra karaciğer büyümesi veya siroz hastalığı gibi tedavisi daha zor ve ölümcül sonuçlar doğurabilecek hastalıklara neden olabilir. Karaciğer yağlanması durumunda; hangi besinleri nasıl, ne şekilde ve hangi miktarlarda tükettiğiniz ise çok önemlidir.
Düzenli egzersiz yapın. Düzenli egzersiz yapmak maruz kalınan, ilaçlar, böcek ilaçları, tarım ilaçları ve hormon bozucuların miktarını sınırlayarak toksin maruziyetini azaltır ve karaciğerin iyi çalışmasına yardımcı olur.
KARACİĞERİ KORUMA VE FONKSİYONUNU ARTTIRMANIN YOLLARI
- Yüksek miktarda alkol almak, karaciğer hücrelerine zarar vermenin veya yok etmenin en hızlı yollarından biridir. Alkollü içecekler, likör, hazır meyve suları ve kolalı içecekler tüketmek yerine su, siyah çay veya klinik durumunuza uygun bitkisel çayları tercih edin.
- Sağlıklı kilo aralığında kalın, yeterli ve dengeli beslenin.
- Şeker, şekerli besinler, tatlandırıcılar, hamur işleri ve paketlenmiş gıdalar ile yağda kızarmış ve kavrulmuş etlerden ve salam, sosis gibi şarküteri ürünlerinden uzak durun.
- Toksin maruziyetinizi olabildiğince azaltın. Hepimiz her gün soluduğumuz hava, yediğimiz yiyecekler ve kullandığımız ürünler aracılığıyla çeşitli toksin formlarıyla temas ediyoruz. Özellikle kullandığınız kimyasal, temizlik ve kozmetik ürünlerinin miktarını sınırlayarak, toksinleri solumaktan veya toksinlere dokunmaktan kaçınmak için elinizden gelenin en iyisini yapın. Böcek ilaçlarında ve sigarada bulunan kimyasalların tümü de karaciğer hücrelerine zarar verir.
- Gerektiğinde doktor kontrolünde ve kliniğinize uygun besin takviyeleri alabilirsiniz.
- Diyetinizdeki posa içeriğini arttırın. Bunun için:
- Her öğünde sebze/salata yemeyi alışkanlık hâline getirin ve sebze tüketimini artırmaya özen gösterin (günde 3-4 porsiyon),
- Günde 2 porsiyon meyve yiyin. Kabuklu yenilebilen meyveleri soymadan tüketin,
- Beyaz ekmek ve işlenmiş tahıllar yerine siyez, karabuğday ya da tam buğday ekmeğini tercih edin,
- Haftada 2-3 porsiyon kurubaklagil tüketin (kurufasulye, nohut, mercimek, barbunya v.b.).
- Düzenli egzersiz yapın. Düzenli egzersiz yapmak maruz kalınan, ilaçlar, böcek ilaçları, tarım ilaçları ve hormon bozucuların miktarını sınırlayarak toksin maruziyetini azaltır ve karaciğerin iyi çalışmasına yardımcı olur.
Enginar ile ilgili yapılan pek çok çalışma enginarın karaciğer hasarını önlediğini ve karaciğeri koruduğunu göstermiştir.
KARACİĞER SAĞLIĞINI DESTEKLEYEN BİTKİ VE BESİNLER
- Sebzeler karaciğerin yükünü azaltmak ve onu hasara karşı korumak için son derece önemlidir. Karaciğer sağlığını korumada en önemli sebzeler arasında brokoli, enginar, brüksel lahanası, kuşkonmaz, lahana, marul, roka, fesleğen, karnabahar, , pancar ve kereviz bulunur. Bu sebzelerden bir ya da birkaçını mevsiminde ve her öğün masanızda bulundurmayı ihmal etmeyin.
- Enginar ile ilgili yapılan pek çok çalışma enginarın karaciğer hasarını önlediğini ve karaciğeri koruduğunu göstermiştir.
- Devedikeni bitkisinden elde edilen silybin, silymarin gibi flavonoid türevlerinin karaciğer hasarını azalttığı yapılan pek çok çalışmada gösterilmiştir. Birçok çalışma, silymarin'in karaciğer yenileyici ve bağışıklık sistemini düzenleyici etkileri sayesinde karaciğer yağlanması, siroz, kan dolaşımındaki bozulmaya bağlı oluşan karaciğer hasarı, radyasyon, ilaç ve kimyasallara bağlı karaciğer hasarı, virüslere bağlı karaciğer hasarına karşı koruyucu ve tedavi edici etkisini göstermektedir. Bazı çalışmalar ise, silymarin'in sürekli kullanımının alkole bağlı karaciğer sirozu ve karaciğer kanseri olan hastaların hayatta kalma süresini önemli ölçüde artırdığını göstermiştir. Bu kapsamda silymarin içeren güvenilir besin takviyeleri doktor kontrolünde kullanılabilir.
- Muz; 470 miligram potasyum içeren muz sindirime yardımcı olur ve toksinlerin ve ağır metallerin vücuttan atılmasına dolayısıyla karaciğere yardımcı olur. Muzun içeriğinde bulunan potasyum karaciğerinizi temizlemeye yardımcı olmanın yanı sıra sistolik kan basıncını ve kolesterolü düşürmeye ve sağlıklı bir kardiyovasküler sistemi desteklemeye yardımcı olur.
- Çörekotu yağı; yapılan çalışmalar çörekotu yağının karaciğer yağlanması olan kişilerde iyileşme sürecini büyük ölçüde hızlandırabileceğini göstermektedir.
- Zerdeçal; Zerdeçal eklem ağrısını azaltır, sindirime yardımcı olur, kan şekeri dengesinin sağlanmasına yardımcı olur ve sağlıklı karaciğer dokusunu ve karaciğer metabolizmasını destekler. Yemeklerinize ya da sıcak bitki çaylarınıza eklemekte fayda var (sıcağa maruziyette ve karabiber eşliğinde etkisinin arttığını unutmamakta fayda var)..
Hayatımızda kendimize takılıp düşmeden yola devam etmek ve bu çerçevede yaşamak, beslenmek, çalışmak dileğiyle sağlıkla ve sevgiyle kalınız..
---
Referanslar
- Balaban YH, et al. Liver immunology and herbal treatment. World J Hepatol. 2017 Jun 18;9(17):757-770.
- Barrea L, et al. Nutrition, inflammation and liver-spleen axis. Crit Rev Food Sci Nutr. 2018;58(18):3141-3158.
- Rajaratnam M, et al. Herbal medicine for treatment and prevention of liver diseases. JPCCR. 2014;8:55–60.
- Tamayo C, Diamond S. Review of clinical trials evaluating safety and efficacy of milk thistle (Silybum marianum [L.] Gaertn.) Integr Cancer Ther. 2007;6:146–157.
- Mehmetçik G, et al.. Effect of pretreatment with artichoke extract on carbon tetrachloride-induced liver injury and oxidative stress. Exp Toxicol Pathol. 2008;60:475–480.