Kadınsız yerel yönetimler: Eril siyasette var ol(ama)mak

Türkiye’de kadınların parlamentoda ve yerel yönetimlerde temsil oranı oldukça düşük. Ayşe Kaşıkırık, eril yönetimlerle yönetilmenin demokrasi açısından ne anlama geldiğini yazdı.  Bugün 3 Nisan. Türkiye’de kadınların yerel yönetimlere seçme ve seçilme hakkı kazanmasının 92. yıldönümü.    Türkiye’de kadınlar birçok Avrupa ülkesinden önce oy hakkını kazanmasına rağmen temsilde eşitlik bir türlü sağlanamadı.    Türkiye’de kadınların katıldığı ilk belediye seçimleri 1930 yılında yapıldı. Böylece, kadınlar siyasal haklarını ilk kez bu seçimde kullandılar. Aynı seçimde “Türkiye'nin İlk Kadın Belde Belediye Başkanı” olan Sadiye Hanım, Artvin ilinin Yusufeli ilçesine bağlı olan Kılıçkaya beldesinin belediye başkanı olarak seçildi. Türkiye’nin ilk kadın il belediye başkanı, 1950 tarihinde yapılan yerel seçimlerde Mersin Belediye Meclisine seçilen Müfide İlhan oldu. Geçen 92 yılda toplamda 16 yerel seçim yapıldı. Bu sürede binlerce erkek belediye başkanı seçilirken sadece 167 kadın belediye başkanı seçilebildi [1]. Geçmişten günümüze kadınlar belediye başkanlığında en fazla %3, il genel meclis üyeliğinde %4,7 ve belediye meclis üyeliğinde %11 oranında yer alabildi. Türkiye’de kadınların yerel yönetimlerde temsil karnesine baktığımızda “daha yolun çok başında olduğumuzu” söylemek yerinde olacaktır. Yerel yönetimler vatandaşlara yakın ve erişilebilir olması, “temsil” ve “katılım” gibi ayırt edici özellikleri ile demokrasinin mihenk taşıdır. Yaşamlarını doğrudan etkileyen kararların alındığı yerel mekanizmalarda kadınların eşit temsil edilmesi temel bir haktır. Ancak toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin en görünür olduğu alanların başında siyaset gelirken, yerel siyasette eşitsizlikler çok daha derin ve katmerlidir. Birleşmiş Kentler ve Yerel Yönetimler Dünya Teşkilatı (UCLG)’na göre, dünya genelinde belediye başkanlarının sadece %5'inin ve belediye meclis üyelerinin yaklaşık %20'sinin kadın olduğu tahmin edilmektedir [2]: Dünya’da kadınların seçimle gelinen yerel yönetim organlarında temsil durumu incelediğinde eşit temsil oranını (%50) sağlayan yalnızca 2 ülke olduğu görülüyor: Bu ülkeler “Antigua ve Barbuda” ile “Bolivya”. Kadınların yerel yönetimlerde en yüksek oranda temsil edildiği ilk 5 ülke sırasıyla:

1. Antigua ve Barbuda (%66,7)
2. Bolivya (%50,4)
3. Tunus (%48,4)
4. Belarus (%48,2)
5. Senegal (%47,5)

Dünya genelinde yerel yönetimlerde kadın temsil oranı %36. Türkiye’de ise bu oran daha düşük olup sadece %10,42. Türkiye bu oran ile 133 ülke arasında 118. sırada yer alıyor. Türkiye’nin arkasından Nijerya, Ermenistan, Panama, Zambia, Maldivler, Benin, Lübnan, Gana, Umman ve İran gibi ülkeler geliyor. Son sırada ise Suudi Arabistan (%1,14 kadın temsil oranı) bulunuyor [3]. Genel olarak, kadınların yerel yönetim organlarındaki temsili ulusal parlamentolardan daha yüksek. Ancak, Türkiye’de tam tersi bir durum söz konusu. Türkiye’de kadınların parlamentoda temsil oranı %17,38 [4] iken yerel yönetimlerde bu oran çok daha düşük ve sadece %10,42. Bir başka ifadeyle, yerel yönetimlere seçilmiş her 10 kişiden yalnızca 1’i kadın. Nüfusun ve seçmenlerin yarısını oluşturan kadınlar yerel yönetimlerde yok denecek kadar az temsil ediliyor. Kadınların 2019 yerel seçimlerindeki “Temsilde Yokluk” durumu ayrıca dikkat çekiyor [5];

•  1.359 belediye başkanlığında 42 kadın (%3) ve 1.320 erkek (%97,13)
•  20.745 belediye meclis üyeliğinde 2.283 kadın (%11,01) ve 18.462 erkek (%88,99)
•  1.272 il genel meclis üyeliğinde 48 kadın (%3,77) ve 1.224 erkek (%96,23)
•  30 büyükşehir belediye başkanlığında 3 kadın (%10) ve 27 erkek (%90).

Şüphesiz, bu durum temsilde eşitlikten çok uzak ve kabul edilebilir değil! Oysaki yerel yönetimler -doğumdan ölüme uzanan yaşam serüveninde- insanların gündelik hayatının merkezinde yer alırlar. Yerel hizmetlerin sunumunda yaşanan eksiklikler tüm vatandaşların yaşam kalitesini olumsuz etkiler. Ancak, yerel hizmetlerin herkes için erişilebilir, ekonomik ve sürdürülebilir olmaması kadınları ve kız çocuklarını daha fazla etkiler. Örneğin; sığınma evinin olmaması, kreşlerin eksikliği, toplu ulaşımın pahalı olması gibi sorunlar kadınların zor olan yaşam koşullarını daha da zorlaştırır. Unutmayalım, kadınların yerel yönetimlerde eşit temsili ile kadın sorunları daha görünür hale gelebilecek, kadınların sesleri daha gür duyulabilecek, yerel hizmetler daha eşit, adil ve kapsayıcı bir bakış açısıyla planlanabilecektir. Çünkü eril zihniyetle yönetilen kentler “toplum yararı”nı değil daha çok “erkek yararı”nı gözetmektedir. Ataerkil bakış açısı ile kadınların yaşadıkları sorunlar görmezden gelinmektedir. “Herkese eşit hizmet anlayışı” ve “cinsiyet körü” politikalar ile yönetilen kentler kadınların farklılaşan ihtiyaçlarını, taleplerini ve beklentilerini göz ardı etmektedir.

Unutmayalım, kadınların yerel yönetimlerde eşit temsili ile kadın sorunları daha görünür hale gelebilecek, kadınların sesleri daha gür duyulabilecek, yerel hizmetler daha eşit, adil ve kapsayıcı bir bakış açısıyla planlanabilecektir.

Herkes için daha eşit ve kapsayıcı bir dünya yerelden başlar. Bunun için temsilde eşitlik ilkesi benimsenmeli ve bu doğrultuda somut adımlar atılmalı. Meclis üyeliklerinde seçim listeleri fermuar sistemine göre -bir kadın bir erkek olacak şekilde- hazırlanmalı, belediye başkanlığında kadınlar seçilebilir yerlerden aday gösterilmeli, %50 cinsiyet kotası siyasi partilerin tüzüğüne eklenmeli ve seçim yasası kadınları güçlendirecek şekilde yenilenmeli. Kuşkusuz, yerelden başlayan eşit temsil dalgası büyüyerek ulusal boyuta yansıyacaktır. Son söz, yerel yönetimlerin daha eşit ve kapsayıcı alanlar olabilmesi için gelecek seçimlerde daha çok kadın belediye başkanı, belediye meclis üyesi ve muhtar seçilmelidir! ---  Kaynakça [1] Kaşıkırık, A. ve Karaoğlu, N. (2021). Yerel Siyasette Kadının Adı Neden Yok?, KA.DER Yayınları. [2] https://www.uclg.org/en/Locally_elected_women_to_BeCounted_to_achive_SDG5. [3] UN Women (2022), Women’s Representation in Local Government: A Global Analysis, https://www.unwomen.org/sites/default/files/2022-01/Womens-representation-in-local-government-en.pdf. [4] TBMM, Türkiye Büyük Millet Meclisi Milletvekilleri Dağılımı, https://www.tbmm.gov.tr/SandalyeDagilimi (Erişim Tarihi: 31.03.2022). [5] Kaşıkırık A., Dokuzcan, H., Akpınar, İ.E. & Karaoğlu, N. (2020). 2019 Yerel Seçimlerine Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Perspektifinden Bakmak. Kadın Adayları Destekleme Derneği Yayınları. https://ka-der.org.tr/wp-content/uploads/2020/12/KA.DER_Sivil-Dusun_Kitapcik.pdf.