Sınır Tanımayan Gazeteciler’in 2021 yılı raporuna göre, dünya genelinde 488 gazeteci mesleği nedeniyle cezaevinde. Geçtiğimiz sene boyunca özellikle pandemi ile beraber teknolojinin hayatımıza girmesi ile beraber elbette medya içerisinde de paralel olarak birbiri ardına değişimler ve yenilikler oldu. Pazar Politik’in ilk sayısında, yani yeni yıla girdiğimiz bu ilk günlerde hadi gelin medya içerisinde (detaylara elbette sonradan zaman zaman gireceğiz) hızlıca neler oldu biraz bakalım. Dipnot olarak belirtmeliyim ki; normal şartlarda bu köşede daha çok haftanın gelişmelerine dair yorumlamalarımı ve araştırmalarıma misafir olacaksınız. Ama ilk yazı ve bir nevi almanak mantığı ile düşünürseniz bu sefer yorumdan çok olaylara bakacağız. BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ Elbette ilk konumuz Basın Özgürlüğü… Sınır Tanımayan Gazeteciler’in 2021 yılı raporuna göre, dünya genelinde 488 gazeteci mesleği nedeniyle cezaevinde. Bu yıl 46 medya çalışanı öldürüldü. Türkiye ise basın özgürlüğü sıralamasında 153’üncü sırada. Gazetecileri Koruma Komitesi’nin (Committee to Protect Journalists / CPJ) raporu ise çalışmaları nedeniyle hapsedilen gazetecilerin sayısının 2021’de 293’e ulaşarak küresel bir rekor kırdığını gösteriyor. Çin en çok tutuklu gazetecinin olduğu ülke iken, Türkiye 6. sırada. CLUBHOUSE Geçtiğimiz aylarda, Twitter’da neredeyse her akşam “Bugün 8’de Clubhouse’dayız!” mesajlarıyla önümüze düşen mesajları Clubouse’u hatırlayabilirsiniz. Aslında 2020 yılında hayatımıza giren Clubhouse’un 2021 yılında Android cihazlara da gelmesi ile beraber daha da ortalarda oldu dersek yanlış olmayacaktır. Hatırlarsanız; Türkiye’de özellikle Boğaziçi Üniversitesi Direnişi sırasında daha da adını duyduğumuz bu platformda, yeri geldi her akşam günün haberleri tartışıldı, yeri geldi haftalık belirli konular üzerine konuşuldu. Bir anda yükselişe geçtiği düşünülen platform (elimizde kesin veri olmasa da) şimdilerde düşüşe geçti ve “Twitter Spaces’mi Clubhouse mu?” sorusunu da sordurduktan sonra sessiz sakin varlığına devam ediyor. TWİTTER’DAN “DEVLET DESTEKLİ MEDYA” ETİKETİ Twitter, devlet destekli medya hesaplarını etiketlemeye başladığında takvimler 2020 yılını gösteriyordu. Etiketlediği hesabın bir devlet temsilcisi veya devlete bağlı medya kuruluşu tarafından yönetilip yönetilmediğini bildiren uygulama 2021 yılında etki alanını genişletti. 16 Şubat 2021 ile uygulama Türkiye’de de kullanılmaya başlandı. NFT İLE SAYILAN MAKALE 2021’de en çok duyduğumuz sözcüklerden biri de NFT konusuydu. Cidden bu NFT’nin ne olduğu tam olarak anlayan var mı?
NFT olarak satışa sunulan ilk haber metni, 17 Mart’ta Quartz’da yayınlanan “This article is on sale as an NFT” (Bu makale NFT olarak satılıktır) başlıklı makale oldu.
Neyse, bu soruyu kenarda tutalım derken elbette gazeteciler ve medya ekosistemi de bu yeni olan şeyden uzak durmadı. NFT olarak satışa sunulan ilk haber metni, 17 Mart’ta Quartz’da yayınlanan “This article is on sale as an NFT” (Bu makale NFT olarak satılıktır) başlıklı makale oldu. Diğer yandan, Associated Press son 175 yıllık arşivinden fotoğrafları NFT olarak satan ilk haber kurumu olarak tarihe geçti (25 Mayıs). NFT olarak satışa çıkarılan bir başka makale ise New York Times’tan geldi. Yazar Kevin Roose, “Bunu Blockchain üzerinden satın alın” başlıklı köşe yazısını NFT olarak 563 bin dolara satışa çıkardı. REUTERS TARİHİNDE BİR İLK: İLK KADIN GENEL YAYIN YÖNETMENİ ALESSANDRA GALLONİ  Reuters 170 yıllık tarihinde, nihayet bir kadın genel yayın yönetmeni seçtiğini açıkladı. Ajansın 13 Nisan’da yaptığı açıklamada, “4 dil bilen ve daha önce Wall Street Journal’da da çalışan Galloni’nin, ‘haber ajansı birtakım zorluklarla karşı karşıyayken’ dümeni devraldığı” ifade edildi. EMNİYET’TEN KAMUSAL ALANDA ÇEKİM YASAĞI Emniyet Genel Müdürlüğü, 30 Nisan’da kolluk kuvvetlerinden kamusal alanda görevlerini yaparken ses ve görüntü kaydı alanların engellenmesini isteyen bir genelge yayınladı. Polisin, görüntü ve ses kaydedenleri engellemesi ve işlem yapmasının önünü açan kararın gerekçesi ise “özel hayatın gizliliğinin ihlali” olarak açıklanmıştı. Danıştay, Kasım 2021’de genelgenin yürütmesini oybirliği ile durdurdu. THE WASHİNGTON POST’UN İLK KADIN GENEL YAYIN YÖNETMENİ: SALLY BUZBEE Reuters’ın ardından The Washington Post da 144 yıllık tarihinin ilk kadın genel yayın yönetmeninin Sally Buzbee olduğunu 11 Mayıs’ta duyurdu. GAZETECİLER SORU SORABİLİYOR MU? Organize suç örgütü liderliğinden hüküm giyen Sedat Peker’in başlattığı YouTube videoları serisi 2021 boyunca uzun süre gündemdeki yerini korudu. Peker’in, İçişleri Bakanı Süleyman Soylu hakkındaki iddialarının ardından Soylu, önce TRT’de sonra da Habertürk TV’de gazetecilerin karşısına çıktı. Soylu’nun “muhalif gazetecilerin” karşısına çıkmasının haber değeri taşıdığı Türkiye medyasında, programın duyurulmasıyla birlikte “Gazeteciler özgürce soru sorabilecek mi?” tartışmaları da başladı. Programda yapılan açıklamalar bir yana TV canlı yayınında Süleyman Soylu’ya soru soran gazetecilerin performansları da hem soruları tartışmaları devam ettirdi.
Moderatör Par’ın, “Gün boyunca Soylu’ya ‘Şunu soracak mısınız, bunu soracak mısınız?’ diye bizi sıkıştırdılar” şeklindeki girizgâhı da aslında sorulan sorunun haklılığını ve bir cevaba ihtiyacımız olduğunu gösterdi.
Kübra Par moderatörlüğünde gerçekleşen 24 Mayıs tarihli Habertürk canlı yayınında Soylu; İsmail Saymaz, Veysi Ateş, Merdan Yanardağ ve Mehmet Akif Ersoy’un karşısındaydı. Moderatör Par’ın, “Gün boyunca Soylu’ya ‘Şunu soracak mısınız, bunu soracak mısınız?’ diye bizi sıkıştırdılar” şeklindeki girizgâhı da aslında sorulan sorunun haklılığını ve bir cevaba ihtiyacımız olduğunu gösterdi. PULİTZER ÖDÜLLERİ 11 Haziran 2021’de Pulitzer Ödülleri sahiplerini buldu. NY Times, Koronavirüs salgını haberleriyle büyük ödülü alırken, George Floyd’un ölümünün ardından yaşanan eylem fotoğraflarıyla Associated Press de yılın kazananları arasında yer aldı. BuzzFeed ise ilk Pulitzeri’ni kazandı. LGBTİ+ ONUR YÜRÜYÜŞÜ’NDE AFP FOTO MUHABİRİ BÜLENT KILIÇ’A ŞİDDET İstanbul’daki  LGBTİ+ Onur Yürüyüşü’nde AFP Foto Muhabiri Bülent Kılıç boğazına bastırılarak gözaltına alındı. Kılıç, polis tarafından darp edilirken “Nefes alamıyorum” diye bağırdığını hatırlıyor musunuz?
RTÜK’ün, televizyon kanalları yöneticilerine orman yangınlarıyla ilgili uyarı mektubu gönderdiği ortaya çıktı.
Ödüllü muhabir Journo’dan Jiyan Cin’e yaptığı açıklamada, “Bugün bunu yapan kişiler, gazetecinin nefesini kesip öldürmeye çalışan polisler sokakta özgürce geziyorsa hiçbir gazetecinin can güvenliği yoktur bu ülkede”  demişti. LGBTİ+ Onur Haftası Komitesi tarafından yapılan açıklamalarda da çok sayıda gözaltı ve şiddet olduğu da açıklanmıştı. YANGINLAR, GAZETECİLİK VE SANSÜR 2021 yazı, Türkiye Cumhuriyet tarihinin en büyük yangınları olarak tarihe geçti. 49 ilde eşzamanlı olarak devam eden yangınlar sırasında sosyal medya paylaşımları ile “Help Turkey” etiketi kullanılırken, Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, sosyal medyada orman yangınlarıyla ilgili “Help Turkey” etiketiyle yapılan ve suç unsuru teşkil ettiğini düşündüğü paylaşımlara ilişkin resmen soruşturma başlattığını duyurdu. Öte yandan RTÜK’ün, televizyon kanalları yöneticilerine orman yangınlarıyla ilgili uyarı mektubu gönderdiği ortaya çıktı. Gazeteciler ve gazetecilik örgütleri tarafından sansür ve tehdit olarak nitelendirilen bu mektup sonrasında RTÜK ikinci bir açıklamayla, mektupların tehdit unsuru içermediğini belirterek, “Bunun sansür olarak anlaşılması ilginçtir” açıklamasını yaptı. TRT’YE YENİ ATAMALAR Türkiye Radyo Televizyon Kurumu’nun yönetim yapısı değişti. Yeni atamalara yönelik kararlar Resmi Gazete’de yayımlandı. TRT Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü İbrahim Eren’in yerine genel müdürlüğe, İletişim Başkanı Fahrettin Altun’un yardımcısı Mehmet Zahid Sobacı atandı. Yönetim Kurulu (YK) Başkanlığına ise Ahmet Albayrak getirildi. TRT’nin yeni yönetim kurulunda Albayrak ve Sobacı dışında Atakan Yılmaz, Hilal Kaplan Öğüt, Meryem İlayda Atlas Çetin, Mücahid Eker, Oğuz Göksu, Oğuzhan Bilgin ve Veysel Kurt yer alıyor. TWİTTER’DAN REUTERS VE ASSOCİATED PRESS İŞBİRLİĞİ Twitter, özellikle kriz anlarında yaşanabilecek dezenformasyonları ortadan kaldırmak için Reuters ve Associated Press ile işbirliği yapacağını duyurdu. 3 Ağustos 2021’de Twitter Safety hesabında yaptığı açıklamada “AP ve Reuters ile yaptığımız yeni işbirliğini heyecanla duyuruyoruz. Twitter’da konuşmalar hızlı ilerliyor ve bizim de aynı hızla güvenilirliği sağlamamız gerekiyor” ifadelerine yer verildi NY TİMES’IN 8 MİLYONU AŞKIN DİJİTAL ABONESİ VAR NY Times,  2021 ikinci çeyrek bilançosunu 5 Ağustos’ta açıkladı. Şirket, kazandığı yeni abonelerle birlikte yılsonuna kadar 8.5 milyon aboneye ulaşacağını öngördüğünü duyurdu. HALK TV’YE SALDIRI
Aradan geçen iki yılın ardından Flash TV yeni bir formatla ekranlara döneceğini ve yeni sloganını duyurdu: “Özgür, komik, korkak.”
Yaz aylarında yaşanan orman yangınlarının ele alındığı Halk TV canlı yayınına, bir grup saldırdı. İsmail Saymaz, Murat Ağırel, Marmaris Belediye Başkanı Mehmet Oktay ve Avukat Salim Şen’in konuk olduğu Gökmen Karadağ ile Açıkça adlı programı basan bir grup, “Yanlış konuştuğunuzda engelleriz” diye bağırdı. BİR SOSYAL MEDYA DÜZENLEMESİ DAHA AKP, 2020’de sosyal medya platformlarına hukuki ve mali temsilcilik açma zorunluluğunun ardından 2021’de de yeni sosyal medya düzenlemelerini gündeme getirdi. Bir önceki düzenlemenin üzerinden henüz bir yıl geçmişken, yeni düzenleme “dezenformasyonla mücadele” adı altında bir yasa teklifi sunuyordu. Yasa teklifiyle ilgili henüz bir gelişme kaydedilmedi. PANDORA PAPERS Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) tarafından 117 ülkede 650 gazeteciyle birlikte incelenen Pandora Belgeleri yayınlandı. The Washington Post, Süddeutsche Zeitung, BBC, Istories, El Pais, Le Monde ve The Guardian’ın da aralarında olduğu 150 medya ortağı arasında Türkiye medyasından yalnızca DW Türkiye’den Pelin Ülker ve Serdar Vardar yer aldı. NOBEL BARIŞ ÖDÜLÜ GAZETECİLERE VERİLDİ 2021 Nobel Barış Ödülü, gazeteci Maria Ressa ile Dimitri Muratov’a verildi. Nobel Komitesi “2021 Nobel Barış Ödülü, ‘demokrasinin ve kalıcı barışın ön koşulu olan ifade özgürlüğünü koruma çabalarından dolayı’ Maria Ressa ve Dmitry Muratov’a verildi”  diyerek, gazetecilerin ödüle layık görülme nedenlerini açıkladı. FLASH TV: MEKÂNIN SAHİBİ GERİ GELDİ Flash TV denilince aklınıza halaylar, Dilber Ay’ın hapishane temalı programı,  Yalçın Çakır ya da “Sarı Bıyık” olarak tanınan Cahit Kaşıkçılar geliyor olabilir. 1992’de yayın hayatına başlayan Flash TV bahsettiğimiz bu ekran figürlerini hafızamıza kazıdıktan sonra 2019 yılında yayınlarını noktalamıştı. Aradan geçen iki yılın ardından Flash TV yeni bir formatla ekranlara döneceğini ve yeni sloganını duyurdu: “Özgür, komik, korkak.” GAZETE DUVAR’DA İSTİFALAR Ali Duran Topuz, 13 Ekim’de Gazete Duvar’daki görevinden istifa ettiğini duyurdu. 2016 yılında Topuz’un genel yayın yönetmenliğinde yayın hayatına başlayan Duvar’dan, Topuz’un ardından arka arkaya istifa haberleri gelmeye başladı. Cansu Çamlıbel, Hakkı Özdal, Bahadır Özgür, Ayşe Çavdar, Pınar Öğünç ve Murat Meriç, Duvar’dan ayrılan isimler arasında. Topuz, ayrılık nedenini “Ayrılığımın sebebi, editoryal bağımsızlık denilen şeyin anlamı konusunda Vedat Zencir ile uyuşmamamızdır” diyerek Twitter hesabından açıkladı. ARTIK FACEBOOK DEĞİL META Facebook, şirket ismini değiştirerek metaverse’ün kısaltmasından referansla yeni adı Meta’yı 28 Ekim’de duyurdu. Aslında bu değişiklik uzun süredir bekleniyordu, The Verge’ün duyurusuyla birlikte bu isim değişikliğinin nedenleri de tartışılmaya başlandı. Şirket isim değişikliğiyle birlikte metaverse hamlesini desteklemek amacıyla yeni istihdam yaptığını da açıkladı. Buna göre şirket 5 yıl içinde Avrupa Birliği ülkelerinde 10 bin kişiyi istihdam edecek. DEMİRÖREN’DEN CUMHURİYET’E DAVA  Demirören Holding, Hazal Ocak imzalı “Ziraat Bankası, kredi karşılığı aldığı araziyi yine Demirören’e kiraladı” başlıklı haber nedeniyle “3 kuruşluk manevi tazminat davası” açtı. Demirören yaptığı açıklamada, “Sözde haberle açıkça bir itibar suikastı yapılmak istenmiştir” diyerek, gazetenin kaynağını açıklamasını istemişti. TÜGVA HABERLERİNE ERİŞİM ENGELİ Cumhuriyet gazetesi 23 Ekim 2021’de “Ensar, TÜRGEV, TÜGVA paralel terör örgütü gibi” manşetiyle yayımlanan haberine erişim engeli getirildiğini duyurdu. Haberin engellemesi için İlim Yayma Cemiyeti tarafından 27 Ekim’de yapılan başvuruyu İstanbul 1. Sulh Ceza Hakimliği reddetti. Ret kararına ilişkin İlim Yayma Cemiyeti 1 Kasım’da itirazda bulundu. İtiraza ilişkin karar veren İstanbul 2. Sulh Ceza Hakimliği “kişilik hakları ihlali” nedeniyle erişim engeli getirdi (4 Kasım). MUZ YEME VİDEOLARINI HABERLEŞTİREN SURİYELİ GAZETECİ GÖZALTINA ALINDI Suriyeli gazeteci Majed Shamaa, bir sokak röportajında “Ben muz yiyemiyorum, onlar(Suriyeli mülteciler) kilolarca alıyor” sözlerinden hareketle çekilen muz yeme videolarını haberleştirmişti. Bu haberin ardından gazeteci Shamaa göz altına alınmış, daha sonra serbest bırakılmıştı. CUMHURİYET GAZETESİ’NDE İŞTEN ÇIKARMALAR, İSTİFALAR Kasım ayının son günlerinde Cumhuriyet Gazetesi, ekonomik nedenleri gerekçe göstererek, Yazı İşleri Müdürü Olcay Büyüktaş Akça, Spor Müdürü Sami Gürel, Düzeltme Servisi Şefi Rüya Özalkan, Cumhuriyet Pazar Sorumlusu Hilal Köse, Muhabirler Tuğba Özer, Ece Piroğlu, Foto Muhabiri Vedat Arık ile arşivde çalışan Mahmut Gündüz’ün işine son verdi. Sekiz gazetecinin çıkarılmasının ardından gazetenin genel yayın yönetmeni Aykut Küçükkaya işten çıkarmaların bilgisi ve onayı dışında gerçekleştiğini belirtmiş daha sonra da istifasını duyurmuştu. Cumhuriyet gazetesi 23 Ekim 2021’de “Ensar, TÜRGEV, TÜGVA paralel terör örgütü gibi” manşetiyle yayımlanan haberine erişim engeli getirildiğini duyurdu. İşten çıkarmalardan bir hafta sonra 8 gazeteci görevlerine geri döndü ancak istifa haberleri gelmeye devam etti. Serkan Ozan Cumhuriyet Yayın Koordinatörlüğü görevinden istifa ederken, Cumhuriyet yazarı Orhan Bursalı, Cumhuriyet Yayın Kurulu Üyeliği’nden çekildiğini açıkladı. Yazı İşleri Editörü Cafer Kurt, Muhabir Hazal Ocak, Yazar Mustafa Kemal Erdemol, Portal Sorumlu Haber Müdürü Ozan Alper Yurtoğlu, Görsel Yönetmen Münevver Oskay ve Editör Bilal Çelik de Cumhuriyet’ten ayrıldığını duyuran isimler arasında.  SOKAK RÖPORTAJI YAPAN YOUTUBER’LARA EV HAPSİ Sokak röportajı yapan YouTube kanalları Kendine Muhabir, İlave TV ve Sade Vatandaş hesaplarının sahipleri gözaltına alındı. Gözaltı kararının ardından Kendine Muhabir’in sahibi Hasan Köksoy, İlave TV’nin sahibi Arif Kocabıyık ve Sade Vatandaş hesabının sahibi Mehmet Koyuncu’ya ev hapsi ve yurtdışına çıkış yasağı getirildi. MUHABİR ALİ DEMİR CANLI YAYINDA ŞİDDETE UĞRADI Habertürk yazarı Muharrem Sarıkaya, Gaziantep Büyükşehir Belediye Başkanı Fatma Şahin’i konuk aldığı “Gün Başlıyor” adlı canlı yayın programında, İhlas Haber Ajansı Gaziantep muhabiri Ahmet Demir’e tokat attı. Gazeteci dernekleri tarafından “insanlık onuruna aykırı” olarak değerlendiren bu olayın ardından basın örgütleri Sarıkaya’yı kınadı ve eylem çağrılarında bulundu. Muhabir Ali Demir’e canlı yayında şiddet uygulayan Sarıkaya görevinden istifa etti. HÜRRİYET DAVASINI ELBETTE GAZETECİLER KAZANDI Demirören Medya Grubu, 2019’da Hürriyet gazetesinde çalışan 45 gazeteciyi, “yönetim kurulunun işletimsel kararı” gerekçesiyle işten çıkarmıştı. Gazetecilerin birçoğu işten çıkarıldıklarını mektupla öğrenmiş, bazıları ise iş bilgisayarlarına ya da mail hesaplarına erişemeyince işten çıkarıldıklarını anlamıştı. Bu gerekçenin arkasında gazetecilerin TGS’de örgütlenmesi olduğu biliniyordu, ayrıca Demirören,  gazetecilere tazminatlarını da ödememişti. TGS de “Üyelerimizin  hakkını hem sokakta hem mahkemede sonuna kadar savunacağız” açıklamasını yapmıştı. Aradan geçen 2 yılın ardından 45 gazetecinin açtığı davada mahkeme, Hürriyet çalışanlarını haklı buldu. Ayrıca gazetecilerin “sendikal sebeple” işten çıkarıldığı da tescillendi.  Demirören Medya gazetecilere tazminat ödeyecek. FİNANCİAL TİMES METAVERSE RÖPORTAJI Özellikle önümüzdeki günlerde sıkça duyacağınız metaverse kavramı Finanscal Times’ın da etki alanına girmiş olacak ki; Finanscal Times gazeteci Henry Mance imzalı metaverse röportajını gerçekleştirdi.