Homo Economicus’a ağıt: Kripto korku ve açgözlülük endeksi

Korku ve Açgözlülük Endeksi, CNNMoney tarafından yatırımcıların hisse alım-satım kararlarını etkileyen iki temel duygu olan korku ve açgözlülük duygularını ölçmek üzere geliştirilmiş.  Piyasalara ilişkin endeksler arasında  “Korku ve Açgözlülük” adıyla tanımlanmış bir endeks görmeye pek alışkın değiliz. Zira yatırım gibi, kararların oldukça somut kriterlere göre verileceğini varsaydığımız bir alanda duyguların devreye girebileceğine pek ihtimal vermiyoruz. Ancak davranışsal ekonomi bize çok uzun yıllardır insanların yatırım kararları gibi son derece rasyonel olmaları beklenen kararlarda dahi oldukça irrasyonel, mantıksız ve duygusal kararlar alabildiklerini gösteriyor. Bu kararlar nedeniyle, insan faktörünü denklemin dışında tutan pek çok modelleme girişiminin, piyasaların ne yönde seyredeceğine dair doğru tahminler üretemediğini görüyoruz. Yalnızca bu modelleri baz alarak karar verdiğimiz durumlarda hatalı kararlar alma ihtimalimiz yükseliyor. Kabul etmemiz gereken net bir gerçek var: İnsan çoğunlukla mantığıyla hareket eden bir varlık değil. Kararlarının büyük bir çoğunluğunu hiç de mantıklı sayılmayacak yönde veriyor. Dolayısıyla bir piyasanın işleyişini anlayabilmek için de geleneksel yöntemlerin dışına çıkmak ve insan davranışını açıklayan faktörleri de değerlendirmeye katmak gerekiyor. Korku ve Açgözlülük Endeksi (Fear and Greed Index) CNNMoney tarafından yatırımcıların hisse alım-satım kararlarını etkileyen iki temel duygu olan korku ve açgözlülük duygularını ölçmek üzere geliştirilmiş. Davranışsal ekonomistler uzun yıllardır bu olgunun lehine araştırma bulguları sunuyorlar. Korku ve açgözlülük piyasalardaki yatırımcı (insan) davranışını etkileyen iki temel faktör ve çok güçlü motivasyon kaynakları. Zira iki duygu da temel güdülerimizden biri olan hayatta kalma güdüsüyle yakından ilintili. Hal böyleyken, kimi ekonomistler tarafından “yumuşak – soft” faktörler olarak nitelendirilerek, hesaplamalarda önemli bir yer verilmeyen bu değişkenlerin, piyasaların seyrini tahminlemede ve buna göre pozisyon almada rol oynayabildiği gerçeği karşımıza çıkıyor. Korku ve açgözlülük endeksi günlük, haftalık, aylık ve yıllık olarak ölçülüyor. Bu endeksin ortaya çıkardığı durum temel olarak piyasanın adil (değerine uygun) bir fiyatlandırma düzeyinde olup olmadığı. Bu durum pratikte şu şekilde karşılık buluyor: Yatırımcılar, aşırı korku anlarında hisseleri hızla elden çıkarma eğilimine giriyorlar ve bu durum aslında arkasında ciddi bir varlık/değer yatan hisselerin bile asıl ederinden çok daha düşük fiyatlara işlem görmesi ile sonuçlanabiliyor. Bu durumun tam tersi de geçerli: Açgözlülük, yükselen hisse fiyatlarının rüzgarında, bazı hisselerin ederinden çok daha yüksek fiyatlara ulaşmasına neden olabiliyor. Elbette bu sadece hisse senetleri için değil, tüm yatırım araçları ve dijital/dijital olmayan varlıklar için de geçerli. Bu endeks piyasadaki açgözlülük ve korku sinyallerini ölçmek için hisse fiyat momentumu, güvenli liman talebi ve piyasa volatilitesi gibi yedi farklı faktörü kullanıyor. Bu faktörlerin ağırlıklı ortalaması alınarak ortaya 100 üzerinden bir skor çıkıyor. Bu skorun 50’nin altında olması korku, üstünde olması ise açgözlülük durumuna işaret ediyor. Kripto para piyasaları için geliştirilen Kripto Korku ve Açgözlülük Endeksi de kripto yatırımcıları için önemli sinyaller barındıran ve yatırımcılar tarafından dikkatle takip edilen bir endeks haline geldi. Bu endeks beş faktörle belirleniyor: fiyat oynaklığı, piyasa momentumu ve hacmi, sosyal medya, piyasa hakimiyeti ve trend.  Endeks değerlerinde 0 - 24 arası aşırı korku, 25 - 49 arası korku, 51- 74 arası hırs ve 75 ve üstü aşırı hırs anlamına geliyor. Alternative.me tarafından raporlanan bu endeksin hesaplanmasında tüm kripto para birimleri değil, kripto piyasalarını yönlendiren Bitcoin ve bazı diğer büyük kripto paralar dikkate alınıyor. Endeksin ana amacının yatırımcıyı kendi duygusal tepkilerinden korumak olduğunu söyleyebiliriz. Kripto para piyasalarında piyasa yükselirken insanlar FOMO (Fear of Missing Out) adı verilen ve “bir fırsatı kaçırıyor olma korkusu” olarak tercüme edebileceğimiz duyguya kapılırlar. Bu durum genellikle açgözlülükle ve çoğu zaman daha detaylı bir incelemeye girmeksizin hızla yatırım yapılmasıyla sonuçlanır. Öte yandan piyasalar kırmızıya döndüğünde ise davranışsal ekonomistler tarafından kazanma duygusundan çok daha kuvvetli bir duygu olarak nitelendirilen “kaybetme korkusu”na kapılırız ve bu korkunun etkisiyle varlıkları elimizden çıkarma yoluna gideriz. Bunlar çoğunlukla o anki duygu durumumuzun etkisi altında, rasyonel olmayan yatırım kararları vermemize neden olur. Kripto Korku ve Açgözlülük endeksi de tam olarak bu noktada, insanı “mantıklı” yöne çekmeye çalışan bir araç olarak devreye giriyor. Endeks aşırı korku tarafına geçtiğinde, bu durum yatırımcıların satışa yöneldiğini gösteriyor ve bir “dipten satın alma” fırsatını beraberinde getirebiliyor. Açgözlülük değerinin yüksekliği de piyasanın şişirilmiş bir fiyat düzeyinde olduğuna ve bu noktadan satış yapmanın karlı olabileceğine işaret ediyor. 28 Ocak 2022 tarihi itibariyle endeks “aşırı korku” durumu olan 24 düzeyinde. Bu durumun oluşmasına neden olan bazı faktörlerden bir önceki yazımda bahsetmiştim. Bu hafta Rusya cephesinden yasaklamaya dair fikir birliği olmadığını gösteren haberler geldi. FED’in politika faizini sabit tutmasının ardından olumlu bir beklenti içine giren piyasalarda ben bu yazıyı hazırlarken yeni bir gelişme daha yaşandı: Biden yönetimi kripto para ve NFT piyasalarını bir tehdit olarak nitelendirirken, sıkı bir biçimde denetlenmeleri ve regüle edilmeleri yönünde adımlar atacaklarını duyurdu. Ağırlıklı olarak olumsuz gelişmelerle karşılaştığımız bu süreçte endeks korku yönünde kalmaya devam edecek gibi görünüyor. Elbette bu endeks tek başına piyasaların yönünü belirleyici bir unsur olarak nitelendirilemez. Bu tahminler tıpkı diğer endekslerde de olduğu gibi farklı değişkenlerle bir arada değerlendirildiğinde anlamlı bir sonuç üretir. Ancak uzman görüşleri ağırlıklı olarak yatırımcılar tarafından bu endeksin dikkatle izlenmesi gerektiği yönünde.