Eşit ve kapsayıcı bir toplumun inşası yerelden başlar. Kadınlar yerelden başlayarak tüm yönetsel kademelerde eşit temsil edilmeli; karar alma mekanizmalarına eşit düzeyde erişebilmeli ve kararlara eşit katılabilmelidir.  13-14 Aralık 2022 tarihleri arasında İstanbul’da düzenlenen '4. Güneydoğu Avrupa Kadın Belediye Başkanları Forumu’na katıldım. Forum ‘Güneydoğu Avrupa Yerel Yönetim Birlikleri Ağı (NALAS)’ tarafından, ‘Marmara Belediyeler Birliği (MBB)’ ev sahipliğinde ve UN Women (Birleşmiş Milletler Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Kadının Güçlenmesi Birimi) iş birliğinde düzenlendi. Forumda, kadın belediye başkanlarının ve başkan yardımcılarının, belediye meclis üyelerinin, belediye birliklerinin, sivil toplum kuruluşları temsilcilerinin ve profesyonellerin katılımıyla toplumsal cinsiyete duyarlı yerel yönetim uygulamaları konusunda güncel bilgi ve deneyim paylaşımı oldu. NALAS, Güney Doğu Avrupa'daki yerel yönetimlerin oluşturduğu bir ağ olup, bölgenin 80 milyondan fazla vatandaşı tarafından doğrudan seçilen yaklaşık 9000 yerel makamı temsil eden 14 yerel yönetim birliğini bir araya getiriyor. NALAS üyelerinin bulunduğu ülkeler alfabetik sırayla Arnavutluk, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Karadağ, Kosova, Kuzey Makedonya, Moldova, Romanya, Sırbistan, Slovenya ve Türkiye [1]. GÜNEYDOĞU AVRUPA’DA YEREL YÖNETİMLERDE KADIN TEMSİLİ Dünya genelinde kadınların karar alma mekanizmalarında eksik temsil sorunu bilinen bir gerçeklik. Özellikle siyasette durum daha da çarpıcı. Dünya genelinde yerel yönetimlerde kadınların temsilinde dünya ortalaması %36 iken parlamentolarda kadın milletvekili oranı ise sadece %25,5 [2]. Güneydoğu Avrupa ülkelerinde de kadınların yerel yönetimlerde eksik temsili söz konusu. Özellikle belediye başkanlıklarında oldukça karamsar bir tablo ile karşı karşıyayız. Bölgede, belediye başkanlığı ve belediye meclis üyeliğindeki kadın temsiline hızlıca bir göz atalım [3]:
  • Güneydoğu Avrupa ülkeleri arasında kadın belediye başkanı oranı en yüksek Moldova’da (%22,05), en düşük Kuzey Makedonya’da (%2,5).
  • Kadın belediye meclis üyesi oranı en düşük Türkiye’de (%11), en yüksek Arnavutluk’ta (%44).
  • Sadece üç başkent (Sofya, Üsküp ve Saraybosna) kadın başkanlar tarafından yönetiliyor.
Tablo 1*: Yerel Yönetimlerde Kadın Temsili [4] *İlgili raporda Kosova ile Kuzey Makedonya’nın verilerine yer verilmemiştir. Yunanistan, NALAS üyelerinin bulunduğu ülkelerden biri olmadığı için tabloya dahil edilmemiştir. Güneydoğu Avrupa Bölgesi’nde belediye meclislerinde kadın temsilinde Arnavutluk %43,6 oran ile ilk sırada yer alırken, Türkiye %10,14 temsil oranıyla son sırada bulunuyor. Türkiye’de kadınlar seçme ve seçilme hakkını bölgedeki ülkelerin çoğundan daha erken kazanmasına rağmen temsilde eşitlikte son sırada!
Güneydoğu Avrupa’da yerel siyasette kadın olmak zor ancak Türkiye’de çok daha zor. Kadınlar siyasette görünen ve (bir o kadar da) görünmeyen onlarca zorlukla karşı karşıya kalıyor.
Güneydoğu Avrupa Bölgesi’nde yerel düzeyde toplumsal cinsiyet eşitliğine mercek tuttuğumuzda [5]:
  • Bölgedeki 12 ekonomiden 7'si ‘Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Stratejik Belgeleri’ne sahiptir.
  • Bölgedeki 12 ekonomiden 5'inde merkezi hükümet düzeyinde ‘Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bütçeleme’ benimsenmiştir.
  • 12 ekonomiden 10'u “Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Kanunu'nu kabul etmiştir.
TÜRKİYE’DE YEREL YÖNETİMLERDE KADININ “ADI” YOK! Türkiye’de kadınların yerel yönetimlerde ‘yokluk sendromu’ apaçık ortada. Kadın belediye başkanı oranı sadece %3 olup 30 büyükşehirden yalnızca 2’si (Aydın ve Gaziantep Büyükşehir) kadınlar tarafından yönetiliyor. 51 il belediyesinden 1 tanesinde bile kadın belediye başkanı yok! 4. Güneydoğu Avrupa Kadın Belediye Başkanları Forumu’na ev sahipliği yapan Marmara Belediyeler Birliği’nin 6’sı büyükşehir (Balıkesir, Bursa, İstanbul, Kocaeli, Sakarya ve Tekirdağ) olmak üzere 11 ilde (diğer iller alfabetik sırayla Bilecik, Çanakkale, Edirne, Kırklareli ve Yalova) üyesi bulunuyor. Bu illeri incelediğimizde:
  • Bilecik’in 7 ilçesinden yalnızca 1’ini (Pazaryeri) kadın belediye başkanı yönetiyor.
  • Edirne’nin 8 ilçesinden sadece 1’i (Uzunköprü) kadın belediye başkanı tarafından yönetiliyor.
  • İstanbul’un 39 ilçesinden yalnızca 1’inin (Sancaktepe) kadın belediye başkanı var.
  • Kocaeli’nin 12 ilçesinden sadece 1’inin (İzmit) belediye başkanı kadın.
  • Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Kırklareli, Sakarya, Tekirdağ ve Yalova’nın 1 tane bile kadın belediye başkanı yok.
Görüldüğü üzere, Türkiye’de yerel yönetimlerde kadınlar yok! İnsanların gündelik hayatının merkezinde yer alan yerel yönetimler erkeklere emanet. Nihayetinde, kadınlar erkek egemen bir dünyada ve erilleşen siyasi ortamda var olmak için büyük çabalar gösteriyor, olağanüstü mücadeleler veriyor. SONUÇ NİYETİNE Güneydoğu Avrupa’da yerel siyasette kadın olmak zor ancak Türkiye’de çok daha zor. Kadınlar siyasette görünen ve (bir o kadar da) görünmeyen onlarca zorlukla karşı karşıya kalıyor. Oysaki, eşit temsil temel bir insan hakkıdır, demokratik ve kapsayıcı bir toplumun asli ve vazgeçilmez bir unsurudur. Unutmayalım, eşit ve kapsayıcı bir toplumun inşası yerelden başlar. Kadınlar yerelden başlayarak tüm yönetsel kademelerde eşit temsil edilmeli; karar alma mekanizmalarına eşit düzeyde erişebilmeli ve kararlara eşit katılabilmelidir. Özcesi, kadın yoksa eşitlik yok. Kadın yoksa adalet yok. Kadın yoksa kapsayıcılık yok. Kadın yoksa özgürlük yok. Kadın yoksa çeşitlilik yok. Kaynakça [1] Network of Associations of Local Authorities of South-East Europe (NALAS), http://www.nalas.eu. [2] Inter-Parliamentary Union (IPU) and UN Women, Women in Politics: 2021, https://www.unwomen.org/sites/default/files/Headquarters/Attachments/Sections/Library/Publications/2021/Women-in-politics-2021-en.pdf. [3], [5] NALAS, Gender Equality at Local level in South-East Europe 2022. [4] UN Women (2021). Women’s Representation in Local Government: A Global Analysis, Working Paper. https://www.unwomen.org/sites/default/files/2022-01/Womens-representation-in-local-government-en.pdf.