En geç hangi tarihte yapılacak seçimler yenilenme olarak kabul edilebilir?

Anayasanın 101. maddesi Recep Tayyip Erdoğan’ın 3. Kez Cumhurbaşkanı olmasını engellese de yenilenme seçimlerinin yapılması ile Erdoğan’ın 3. Kez aday olması için bir istisna yaratılabilir. Prof. Dr. Serap Yazıcı, bu istisnanın nasıl oluşabileceğini yazdı. Son günlerde katıldığım çeşitli toplantılarda, TV programlarında ve dost meclislerinde şu soruyla karşılaşıyorum: TBMM, Anayasanın 116. maddesinin ilk fıkrasıyla kendisine sunulan yetkiyi en geç hangi tarihte kullanırsa seçimlerin yenilenmesinden söz edilebilir; böylece görevdeki Cumhurbaşkanı için üçüncü bir kez daha aday olma imkânı doğabilir? Kanımca bu sorulara cevap verebilmek için öncelikle aşağıdaki hususların açıklanması gerekmektedir.

1. Anayasamıza göre TBMM ve Cumhurbaşkanının görev süreleri nedir? Buna bağlı olarak müteakip seçimler hangi tarihte yapıldığında zamanında yapılan bir seçim söz konusu olabilir?
2. Zamanında yapılacak bir seçimin takvimi nasıl işleyecektir? Kısacası, zamanında yapılacak seçimlerin başlangıç tarihi nedir?
3. TBMM’nin Anayasanın 116. maddesinin ilk fıkrasındaki yetkiyi kullanması halinde seçim takvimi nasıl işleyecektir? Diğer bir deyişle, yenilenen seçimlerin başlangıç tarihi nedir?
4. TBMM, 116. maddenin ilk fıkrasındaki yetkiyi en geç hangi tarihte kullanırsa görevdeki Cumhurbaşkanı için üçüncü bir kez daha aday olma ihtimali doğabilecektir?

Bu yazıda, son günlerde sıkça tartışılan bu soruların cevaplarıyla Sayın Erdoğan için üçüncü bir defa daha aday olmanın hangi seçim takvimi çerçevesinde mümkün olabileceğini açıklamaya çalışacağım.

1. CUMHURBAŞKANI VE TBMM’NİN GÖREV SÜRELERİ NEDİR?

Anayasamızın Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanının Seçim Dönemi başlıklı 77. maddesinin ilk fıkrası şu hükme yer vermektedir: “Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri beş yılda bir aynı günde yapılır.” Önceki Cumhurbaşkanı ve TBMM seçimleri 24 Haziran 2018’de yapılmıştır. Yukarıdaki Anayasa hükmü karşısında görevdeki Cumhurbaşkanıyla TBMM’nin görev sürelerinin 24 Haziran 2023’te sona ereceği anlaşılmaktadır. Ne var ki 24 Haziran 2023 tarihi cuma gününe rastlamaktadır. Türkiye’de hangi maksatla olursa olsun – parlamento seçimleri, Cumhurbaşkanlığı seçimleri, yerel seçimler ve Anayasa değişikliği hakkındaki halkoylamaları – oy verme işlemlerinin pazar günü gerçekleştiği bilinmektedir. Nitekim bu gerçekten hareketle 6271 sayılı Kanunun 3. maddesinin 3. fıkrasında şu hükme yer verilmiştir: “Cumhurbaşkanı ve Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev sürelerinin dolmasından önceki son Pazar günü oy verme günüdür. Görev süresi, birlikte yapılan bir önceki seçim tarihi esas alınarak belirlenir.” Şu halde 24 Haziran 2023 Cuma gününden geri gidildiğinde ilk pazar günü 18 Haziran’a rastladığından, zamanında yapılacak seçimlerin oy verme işleminin 18 Haziran 2023 olacağı anlaşılmaktadır.

2. ZAMANINDA YAPILACAK SEÇİMLERİN BAŞLANGIÇ TARİHİ NEDİR?

Bu soruya cevap verebilmek için seçim sürecinin ne olduğuna, bu süreçte cereyan eden iş ve işlemlerin neler olabileceğine, oy verme işleminin ise bu iş ve işlemlerden sadece biri olduğuna dikkat çekmek gerekir. Seçmenler yönünden düşünüldüğünde oy verme işlemi, seçimlerin en önemli aşamasıdır. Ne var ki seçim sürecinde oy verme işlemi dışında pek çok iş ve işlem cereyan etmektedir.

Anayasamız, TBMM’ye sadece Cumhurbaşkanının seçimlerini yenileme yetkisi tanımamış; aynı zamanda TBMM’nin bu yetkiyi Cumhurbaşkanının ikinci döneminde kullanması halinde görevdeki Cumhurbaşkanına üçüncü bir kez daha aday olma olanağını sunmuştur.

Örneğin bireylerin siyasi partilere yaptıkları adaylık başvuruları, siyasi partilerin bu başvurular arasından aday listelerini oluşturmaları, aday listelerinin Yüksek Seçim Kurulu’na teslim edilmesi, Yüksek Seçim Kurulu’nun listeleri inceleyerek başvuru sahiplerinin seçilme yeterliliğini ortadan kaldıran hukukî durumlarının olup olmadığını tespit etmesi, böylece kesin aday listelerini yayınlaması, bu iş ve işlemler arasında yer almaktadır. Bu nedenle seçim mevzuatı, oy verme işleminin yapılacağı tarihin nasıl tespit edileceğini gösteren hükümler yanında seçim sürecine ilişkin diğer iş ve işlemlerin hangi tarihten itibaren başlatılabileceğini, yani seçimlerin başlangıç tarihinin nasıl tespit edileceğini gösteren hükümlere de yer vermektedir. O halde burada açıklanması gereken husus, 6271 sayılı Kanunun yukarıda aktardığımız 3. maddesinin 3. fıkrası gereğince 18 Haziran 2023’te yapılacağı anlaşılan zamanındaki seçimlerin başlangıç tarihinin ne olacağı meselesidir. Sorunun cevabı, 6271 sayılı Kanunun 3. maddesinin 3. fıkrasının son cümlesinde yer almaktadır. Bu hükme göre, “Oy verme gününden geriye doğru hesaplanacak altmış günlük sürenin ilk günü seçimin başlangıç tarihidir.” Bu hüküm karşısında 18 Haziran 2023’te yapılacak seçimlerin başlangıç tarihinin 18 Nisan 2023 olduğu anlaşılmaktadır.

3. YENİLENEN SEÇİMLERE İLİŞKİN SEÇİMİN BAŞLANGIÇ TARİHİ NEDİR?

Anayasamızın 116. maddesinin ilk fıkrası, şu hükme yer vermiştir: “Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının beşte üç çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Bu halde Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır.” Aynı maddenin 3. fıkrasında ise şu hüküm yer almaktadır: “Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir.”

Kanımca, TBMM’nin yenilenmesine karar verdiği seçimlerin oy verme işleminin, zamanında yapılacak seçimlerin tüm iş ve işlemlerinin cereyan edeceği seçim takvimi dışındaki bir zaman diliminde gerçekleşmesi isabetli olacaktır.

Görüldüğü gibi Anayasamız, TBMM’ye sadece Cumhurbaşkanının seçimlerini yenileme yetkisi tanımamış; aynı zamanda TBMM’nin bu yetkiyi Cumhurbaşkanının ikinci döneminde kullanması halinde görevdeki Cumhurbaşkanına üçüncü bir kez daha aday olma olanağını sunmuştur. Böylece Anayasamız, 101. maddenin 2. fıkrasında yer alan “Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir.” kuralına bir istisna getirmiştir. Görevdeki Cumhurbaşkanı Sayın R. T. Erdoğan, Cumhurbaşkanlığına ilk kez 10 Ağustos 2014’te, ikinci kez de 24 Haziran 2018’de seçilmiştir. Bu nedenle 18 Haziran 2023’te yapılacak seçimlerde Sayın R. T. Erdoğan’ın Cumhurbaşkanlığına üçüncü bir kez daha aday olma hakkı bulunmamaktadır. Bu hukukî gerçek karşısında TBMM’nin 116. maddenin ilk fıkrasındaki yetkiyi kullanması, Sayın R. T. Erdoğan ve Cumhur Bloku yönünden hayatî bir önem taşımaktadır. Ancak bu hayatî durum karşısında cevaplanması gereken temel soru şudur: Cumhurbaşkanlığı ve TBMM için oy verme işlemi en geç hangi tarihte yapılırsa, bu işlem, Anayasamızın 116. maddesi kapsamında seçimlerin yenilenmesi olarak değerlendirilebilir; böylece Sayın R. T. Erdoğan için üçüncü bir kez daha aday olmanın yolu açılabilir? Bu soruyu gündeme getirenlerin sıkça ifade ettikleri gibi, zamanında yapılacak seçimlerden sadece bir gün önce veya bir hafta önce yapılacak bir seçim, seçimlerin yenilenmesi kavramı çerçevesinde değerlendirilebilir mi? Daha açık bir deyişle, 18 Haziran 2023’ten birkaç gün önce yapılacak bir seçimde Sayın Erdoğan’ın aday olması mümkün olabilir mi?

TBMM, Yüksek Seçim Kurulu’yla istişare ederek Kuruldan seçimlerin gerektirdiği iş ve işlemlerin altmış günden daha kısa bir süre içinde yapılabileceği görüşünü alırsa 15 Şubat 2023’ten sonraki bir tarihte seçimlerin yenilenmesi kararını verebilir.

6271 sayılı Kanunun 3. maddesinin 4. fıkrası, bu can alıcı sorunun cevabını vermemizi sağlayacak bir hükme yer vermektedir. Bu hükme göre, “Seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi hâlinde bu karar kırksekiz saat içinde Resmî Gazete’de yayımlanarak ilân olunur. Bu kararın verildiği günden sonra gelen altmışıncı günü takip eden ilk Pazar günü Cumhurbaşkanı ile Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi birlikte yapılır.” Şu halde TBMM, Anayasanın 116. maddesinin ilk fıkrasında yer alan hüküm gereğince üye tamsayısının beşte üçüyle seçimlerin yenilenmesine karar verdiği takdirde, bu kararın verildiği günden sonra gelen altmışıncı günü izleyen ilk pazar günü oy verme işlemi gerçekleşecektir. Görüldüğü gibi Kanun, TBMM’nin yenileme kararını verdiği tarihi, seçimlerin başlangıcı olarak kabul eden bir ifadeye yer vermiştir. Kararın en geç kırk sekiz saat içinde yayımlanması, kurucu değil, deklare edici bir mahiyet taşımaktadır.

4. TBMM, SEÇİMLERİ YENİLEME KARARINI EN GEÇ NE ZAMAN VERİRSE BU KARAR, SEÇİMLERİN YENİLENMESİ MAHİYETİNİ TAŞIR VE SAYIN ERDOĞAN İÇİN ÜÇÜNCÜ BİR KEZ DAHA ADAY OLMA İMKÂNI DOĞABİLİR?

Zamanında yapılacak seçimlerin oy verme işleminin 18 Haziran 2023; bu seçimlerin başlangıç tarihinin ise 18 Nisan 2023 olduğuna yukarıda değinmiştim. Kanımca, TBMM’nin yenilenmesine karar verdiği seçimlerin oy verme işleminin, zamanında yapılacak seçimlerin tüm iş ve işlemlerinin cereyan edeceği seçim takvimi dışındaki bir zaman diliminde gerçekleşmesi isabetli olacaktır. Bu bakış açısı kabul edildiği takdirde zamanında yapılacak seçimlerin başlangıcı, 18 Nisan 2023 olacağından, yenilenen seçimlerin oy verme işleminin 18 Nisan 2023 öncesine denk gelecek şekilde planlanması gerekir. 18 Nisan 2023 öncesindeki ilk pazar günü, 16 Nisan’dır. Böylece yenilenen seçimlerin oy verme işlemi en geç 16 Nisan 2023’te yapılmalıdır. 6271 sayılı Kanunun 3. maddesinin 4. fıkrası gereğince 16 Nisan 2023’ten altmış gün geri giderek seçimin başlangıcını tespit etmek mümkün olacaktır. Böylece TBMM’nin en geç 15 Şubat 2023’te üye tamsayısının beşte üçüyle seçimlerin yenilenmesine karar vermesi gerektiği düşünülebilir. Ne var ki 6271 sayılı Kanunun 2. maddesinin 6. fıkrası şu hükme yer vermektedir: “Yüksek Seçim Kurulu, Cumhurbaşkanı seçimlerinin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapmak ve yaptırmak amacıyla, gerekli ilke kararları almaya, beşinci fıkrada sayılan kanunlar ile bu Kanunda seçimle ilgili olarak yer alan bütün süreleri gerektiğinde kısaltarak tespit ve ilâna yetkilidir.” Bu hüküm karşısında Yüksek Seçim Kurulu’nun altmış gün olarak öngörülen seçim takvimini kısaltabileceği anlaşılmaktadır. Bu nedenle oy verme işlemi en geç 16 Nisan 2023 Pazar günü yapılmak kaydıyla Yüksek Seçim Kurulu seçimlerin başlangıç tarihi olarak 15 Şubat 2023’ten farklı bir tarih tespit edebilecektir. Kısacası TBMM, Yüksek Seçim Kurulu’yla istişare ederek Kuruldan seçimlerin gerektirdiği iş ve işlemlerin altmış günden daha kısa bir süre içinde yapılabileceği görüşünü alırsa 15 Şubat 2023’ten sonraki bir tarihte seçimlerin yenilenmesi kararını verebilir. Ne var ki yukarıda açıkladığım nedenlerle yenilenmesine karar verilen seçimlerin oy verme işleminin en geç 16 Nisan 2023 Pazar günü yapılması gerektiği kanısındayım. Çünkü Anayasanın 116. maddesinin ilk fıkrası gereğince yenilenen seçimlerin oy verme işleminin yapılabileceği son tarihin ne olduğu konusunda makul bir yorum yapılmadığı takdirde TBMM’nin bu yetkiyi kötüye kullandığı izlenimi doğabilecektir. Daha açık bir deyişle, TBMM’nin yenileme kararını sadece ikinci dönemindeki Cumhurbaşkanına üçüncü bir kez daha aday olma şansını sunmak için kullandığı tartışmaları doğacaktır. Bu tartışmalar ise yenilenen seçimlerin meşruiyetini gölgeleyebilecektir. Bütün bu nedenlerle yenilenen seçimlerin oy verme işleminin zamanında yapılacak seçimlerin başlangıç tarihinden önceki ilk pazar günü esas alınarak planlanması, en makul çözüm gibi görünmektedir. Böylece TBMM’nin üye tamsayısının beşte üçüyle vereceği karar üzerine en geç 16 Nisan 2023’te yapılacak bir seçimde Cumhurbaşkanı Erdoğan üçüncü bir kez daha aday olabilecektir. Aksi halde Anayasamızın 101. maddesinin 2. fıkrası gereğince Sayın Erdoğan için üçüncü bir kez daha aday olma şansı mevcut değildir.