Rawest Araştırma’nın Genel Müdürü Roj Girasun’a göre, AK Parti’nin bölgede kaybettiği oyların çoğu CHP’ye gidiyor. Girasun, “Biz bölgede AK Parti’nin oy kaybettiğini, HDP’nin oy artıramadığını, CHP’nin ise oylarını dört katına çıkardığını görüyoruz” diyor.
2023 seçimlerine sayılı günler kala tablo netleşmekteyken, Kemal Kılıçdaroğlu’nun yarışta önde olduğuna dair tahminler güçleniyor. Öte yandan cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci tura kalıp kalmayacağı ve parlamentoyu kimin kazanacağı hala tartışılıyor.
Diyarbakır merkezli Rawest Araştırma’nın Genel Müdürü Roj Girasun’a merak ettiklerimizi sorduk. Girasun’a göre seçimin 2. tura kalması olası görünüyor. O takdirde Muharrem İnce ve Sinan Oğan’ın seçmenleri çoğunlukla Kılıçdaroğlu’na yönelecekler. CHP, AKP’li Kürt seçmenden gelecek oylarla bölgeden en az 3, belki de 5 sandalye kazanabilir.
Medyascope’ta katıldığın son programda HDP’nin oy artıramadığını, hatta bir miktar oy kaybettiğini söylemiştin. Yeni bir ölçümün ya da gözlemin var mı, bu düşüş devam ediyor mu?
HDP’de bir oy artışı gözlemlemiyoruz. Hatta çok ciddi olmasa da bir miktar oy kaybı görüyoruz. Bunun sebepleri var.
Birincisi HDP’nin barajı aşma motivasyonunun olmaması. Çünkü baraj yüzde 7’ye indirildi. Artık yüzde 10 barajını aşamamak gibi bir risk görmediği için seçmen diğer muhalefet partilerine daha rahat yönelebiliyor. Batıda daha çok TİP’e gidiyorlar.
İkinci mesele CHP’nin bölgedeki varlığı. CHP’nin Kürtler nezdinde oy verilebilir bir parti haline gelmesi. Bunda da özellikle HDP’nin rol oynaması, CHP’yi oy verilebilir bir parti hüviyetine sokması…
“HDP’nin bölgede oy kaybetme nedenleri: Baraj sorununun kalmaması, Demirtaş’ın yokluğu, baskılar - tutuklamalar, iktidar ortağı olmasının imkânsızlığı ve nihayet CHP’nin oy verilebilir bir partiye dönüşmesi…”
Üçüncüsü HDP’nin güçlü bir siyasal liderlikten yoksun olması. Kitleleri heyecanlandıracak bir politikayı üretememesi. Aslında Demirtaş’ın olmaması kısaca…
Dördüncü mesele HDP teşkilatlarının baskılar, tutuklamalar sebebiyle zayıflaması. Özellikle taşradaki güvenlik bürokrasisinin daha güçlü olması…
Bir başka sebep daha sayabiliriz. HDP’nin iktidar alternatifi siyasi partiye dönüşmemiş olması. Hükümet koalisyonun parçası olamaması…
O düşüş devam ediyor mu?
Hayır. Ama bir miktar oy kaybettiğini görüyoruz. 2018 genel seçimlerinin altında.
Anladım.
Şunu da ifade edeyim. HDP buna rağmen 2018’de vekil çıkaramadığı bazı illerde vekil çıkarabilir.
Sen HDP’nin asıl oy kaybının TİP’e doğru olduğunu…
Hayır TİP ve CHP’ye ama daha çok CHP’ye… Kentli sosyal demokratlar ile Kürt Alevilerden kopuş var.
Ama o programda şöyle demişsin: “asıl oy kaybı TİP’e doğrudur, hatta iki parti arasındaki gerilim buradan okunabilir”. Ahmet Şık’ın malum videosundan sonra da aynı fikirde misin? Hala HDP’den TİP’e kayda değer bir oy kaybından söz edebilir misin?
Bu oylar için şunu söyleyebilirim, bunlar HDP’nin geleneksel tabanı değil, kendisini daha solda konumlandıran sol / sosyal demokrat seçmenler... Ahmet Şık’ın videosu daha aktüel bir şey. Ben daha yapısal bir şeyden bahsediyorum. Az önce bir sürü sebep saydım ya. Kentli sosyal demokratlar ile Aleviler daha çok CHP’ye yöneliyor. Ama TİP de yöneldiği yerlerden biri. Önceki seçim HDP’nin barajı aşması için verilen büyük şehirlerdeki sol oylar, bu seçimde TİP’e kaymış gibi görünüyor. Ama asıl oy kaybı TİP’e demiyorum yani. Onu demişsem de biraz yanlış olmuş ifadem.
“HDP’li kentli sosyal demokratlar ile Kürt Alevilerinden CHP’ye doğru kopuş var. Önceki seçimlerde HDP’nin barajı aşması için verilen oylar ise TİP’e gidiyor. Ama asıl kopuş CHP’ye doğru, TİP’e değil…”
CHP’nin AKP’li Kürtlerden de CHP’li Kürtlerden de oy alabileceğini söylüyorsun...
Ya şöyle söylüyorum evet, onun altını çizeyim, CHP bölgedeki oylarının önemli bir kısmını önceki seçimde AK Parti’ye oy vermiş Kürtlerden ve ilk defa oy kullanacak seçmenlerden alıyor. CHP’nin bölgedeki oylarını dört kata kadar artırdığını görüyoruz, 2018’e nazaran… Tabii oyunu dörde katlaması, vekil sayısını da dörde katlayacağı anlamına gelmiyor. Çünkü bazı illerde yüzde 1 almışsa 5’e 6’ya çıkmış yani. Peki nerelerde vekil artışı bekliyoruz. Diyarbakır’da, Van’da, Urfa’da ve Kars’ta kuvvetle muhtemel…
Diyarbakır’dan 2, Mardin’den de 1 milletvekili çıkarabilir diyen var.
Diyarbakır’dan 1 kesin, 2 belki. Mardin için de 1 belki diyebiliriz. Urfa’dan 2 olabilir. Van ve Kars’tan da 1’er diyorum.
Peki CHP’nin bölgede artırdığı oyların ne kadarı AKP’den, ne kadarı HDP’den geliyor?
Veriyi önüme koyup bakmam lazım. Ama şunu söyleyebilirim, daha fazlası AK Parti’den geliyor. AK Parti’nin bölgede kaybettiği oyların da çoğu CHP’ye gidiyor. Biz bölgede AK Parti’nin oy kaybettiğini, HDP’nin oylarını artıramadığını, CHP’nin ise oylarını dört katına çıkardığını görüyoruz
.
Genç Kürt seçmenler Kürt seçmenin ortalamasından daha muhalif ama…
Daha muhalif ama daha HDP’li değiller.
Bununla birlikte kimlik mücadelesinden vazgeçmediler, hatta daha talepkârlar demişsin.
Bu çok karmaşık…
“CHP bölgedeki oylarını AK Parti’li Kürtlerden ve ilk kez oy kullanacak seçmenden alacak. Diyarbakır’dan 1 kesin, 2 belki. Mardin’den 1 belki. Urfa’dan 2 olabilir. Van ve Kars’tan da 1’er vekil çıkarır diyorum.”
Hem CHP’li, hem de HDP’lilerden de fazla etnik kimliklerine bağlı olduklarını söylediğin bu gençleri biraz daha anlatır mısın?
Ya şunu söylüyorum ben, onu izah edeyim bir defa: Bölgede CHP’ye oy bir veren Kürt seçmen var, fakat henüz CHP’li bir Kürt seçmen yok. Bunlar daha çok konjonktürel oylar. Bu oyların kalıcılaşıp kalıcılaşmayacağı CHP’nin sonraki dönem performansına bağlı tabii ki…
HDP’ye oy veren Kürtler için Kürt kimliği ön planda olan ya da Kürt meselesi birincil gündemi olan seçmenlerdir diyebiliyoruz. Ya da AK Parti’ye oy veren Kürt seçmenin birincil kimliğinin daha çok muhafazakârlık olduğunu, istikrar kaygılarının öne çıktığını görebiliyoruz. Ama CHP’ye oy veren Kürtler için net bir şekilde tarif edebileceğimiz bir kimlik yok henüz. Anlatabiliyor muyum?
7 Haziran’da barajı aşabilmesi için HDP’ye oy veren CHP’liler vardı. Kimileri o desteğe “emanet oylar” diyordu. Şimdi bu seçimde de belki…
Bu seçimde de HDP seçmeninden CHP’ye verilecek emanet oylar var. Örneğin Giresun’da, Osmaniye’de… HDP’nin baraj problemi olmadığı için ve buralardan milletvekili çıkaramayacağı için bir miktar oy HDP’den CHP’ye kayabilir.
Geçen ay Gazete Duvar’a verdiğin röportajda Edip Safter Gaydalı’nın Bitlis’ten seçilme ihtimali için ‘bir sürpriz şansı var ama önümüzdeki günlerde yapacağımız kamuoyu araştırmalarından sonra konuşmalıyız’ demişsin. Bu konu hakkında yeni bir şey söyleyebilir misin? İYİ Parti Bitlis’ten milletvekili çıkarabilir mi?
Çok zor görünüyor. Milletvekili sayısı düşük yerlerde, vekil dağılımın değişmesi daha zor.
Her anketçiye sorulan sorulardan devam edelim. Anket şirketleri Muharrem İnce’nin oy oranının düştüğünü söylüyor. O düşüş durdu mu, devam ediyor mu?
Düştü. Çünkü Muharrem İnce’ye verilen oylar, protesto oylardı. İnce’nin şahsına duyulan bir teveccüh değildi. Seçime doğru düşeceği kanaatindeydik. Nitekim düşmeye başladı. İlk anketlerden bugüne neredeyse oylarının yarısını kaybetmiş görünüyor. Seçmen oyunu bir yatırım aracı olarak görür ve o yatırımın boşa gitmesini istemez. Seçim sandığı yaklaştıkça rasyonelleşir. Bu seçim ikinci turda bitiyor gibi görünse de hem Oğan’a hem de İnce’ye oy veren seçmenler, Kılıçdaroğlu’na daha rahat oy verebilecek bir pozisyona gelebilirler.
İkinci tura kalırsa İnce’nin ve Oğan’ın oyları nasıl dağılacak?
Önemli bir çoğunluğunun muhalefete daha yakın olduğunu biliyoruz.
Meclisi kimin kazanacağı belli mi?
Ona şu anda cevap vermeyeyim. Çünkü tek tek simülasyon çalışmak lazım. Yani il il bakmak lazım. Partilerin Türkiye genelinde alabilecekleri oy oranlarını bilmek yeterli değil. Anlatabiliyor muyum?
“Bölgede CHP’ye oy verecek Kürt seçmen var, fakat henüz “CHP’li Kürt seçmen” yok. HDP’den CHP’ye verilecek emanet oylar var. Bunların kalıcılaşması CHP’nin sonraki dönem performansına bağlı…”
Peki İYİ Parti ve TİP ortak listelere girselerdi, muhalefetin meclisi kazanması kesin miydi?
Tabii ki muhalefetin meclisi kazanma ihtimali artardı. Çünkü Cumhur İttifakı ayrı listelerden seçime girme kararı aldıktan sonra muhalefetin bir miktar eli güçlendi. Muhalefet listelerde birliği sağlasaydı ya da ortak listeyle girdikleri illerin sayısını artırsalardı daha rahat çoğunluk sağlanacaktı. Ama şu an mesela ne TİP’in ne HDP’nin (YSP) Hatay’dan vekil çıkaramama ihtimali var. Çünkü oylar bölünüyor.
TİP kaç milletvekili kazanır, YSP’ye kaç milletvekili kaybettirir?
TİP’in İstanbul dışında vekil çıkarma ihtimali zor görünüyor. Ve belki İzmir 2. Bölge dışında... Ama dediğim gibi, seçimlere bir-iki gün kala belki sandığa giden seçmen daha rasyonel bir tutum sergileyecek ve TİP’e oy vermekten vazgeçecekler.
YSP’liler TİP’i kaybedilecek sandalyeler nedeniyle çok suçladılar. Kararınız, tavrınız muhalefeti meclis çoğunluğundan mahrum bırakabilir dediler. Öyle büyük boyutta bir kayba neden oluyorlar mı gerçekten?
YSP ismiyle seçime girselerdi, birçok yerde HDP’nin oy kaybını engelleyebilirlerdi. En azından YSP bugün anketlerde düşük görünüyor. Yaratılacak sinerjiyle bunun önüne geçilebilirdi. Bazı büyükşehirlerde sadece HDP’ye değil, CHP’nin de vekil kaybetmesine sebebiyet verebilir.
Muhalefetin az bir farkla meclisi kaybedebileceğini söyleyen anketçiler var. Öyleyse bunun suçlusu TİP midir? Çünkü şimdiden muhalefete meclisi kaybettirmekle suçlanıyorlar.
TİP 55 ilde seçime giriyor. Bunların çoğu HDP’nin vekil çıkaramadığı yerler. İstanbul, İzmir, Hatay, Antalya, Mersin gibi yerleri dışarıda tutuyorum; bu illerin yaklaşık 45’inde HDP vekil çıkaramamış. Yine çıkaramayacak muhtemelen. Buralarda HDP’ye değil, muhalefete daha çok zararı olabilir. TİP’in oylarının çok büyük bölümü zaten CHP’ye ve HDP’ye oy vermiş seçmenlerden geliyor.