MEHMET BARAN KILIÇ

@MehmetBaranKl

[email protected]

Birleşik Krallık yarın genel seçime gidiyor. 14 yıldır iktidarda olan Muhafazakar Parti'nin hezimet yaşaması ve İşçi Partisi'nin büyük bir zafer elde etmesi beklenen seçimle ilgili merak edilenleri PolitikYol okuyucuları için derledi.

Seçime giden süreç

Son genel seçimin üzerinden beş yıl geçti.

2024 içerisinde bir genel seçim düzenlenmesi bekleniyordu. Zaten kanunlara göre genel seçimin en geç 28 Ocak 2025'e kadar yapılması gerekiyor ancak Başbakan Rishi Sunak, seçim tarihi beklenenden daha erken ilan etti.

Bunun net bir nedeni yok ancak uzmanlar hükümete yönelik desteğin git gide azaldığını ve ilerleyen dönemlerde yapılacak bir seçimde Muhafazakar Parti'nin daha kötü bir sonuç alacağını belirtiyor.

Mevcut ekonomik ve sosyal koşullarla birlikte bu durum, seçimin daha erkenden ilan edilmesine neden oldu.

Seçim sistemi

Birleşik Krallık'ta iki meclis bulunuyor: Lordlar ve Avam Kamarası. Yarın yapılacak seçimde Avam Kamarası'nın yeni üyeleri belirlenecek.

Mecliste 650 koltuk bulunuyor. Her bir koltuk için de bir seçim bölgesi bulunuyor. Her parti, her seçim bölgesinde bir kişiyi aday gösteriyor.

Seçim sonucunda herhangi bir koşul aranmaksızın en çok oyu alan aday seçiliyor ve o bölgenin temsilcisi olarak meclise giriyor.

Mecliste çoğunluğu sağlayan parti de hükümeti kurma görevini üstleniyor. Çoğunluğun sağlanması için bir partinin 326 koltuğa ihtiyacı bulunuyor.

Ana gündem maddeleri

2019'daki seçimde ana gündem maddesi, 'Muhafazakar Parti' başlığı altında daha detaylıca anlatacağım üzere Brexit'ti. Bir çıkmaza giren Brexit anlaşmasını meclisten geçireceğini vaadeden eski başbakanlardan Boris Johnson büyük bir zafer elde etmişti. 

Brexit meselesi bittikten sonra halkın gündemini başka konular meşgul etmeye başladı.

Anket şirketi YouGov'un araştırmasına göre seçmenin yüzde 52'si ekonomi, yüzde 50'si sağlık, yüzde 40'ı göç ve yüzde 24'ü ev fiyatlarının kendisi için en önemli konular olduğunu söylüyor. 

Özellikle pandemiden beri enflasyon ve hayat pahalılığı arttı, büyüme oranları düştü. Ev fiyatları ve kiralar arttı, yeni binalara ulaşım zorlaştı. Göç, ülke tarihinin en yüksek seviyelerinde. 

Bunun haricinde sağlık hizmetlerine ulaşım da zorlaştı. El Cezire'nin aktardığına göre 7,6 milyon kişi tedavi sırası bekliyor. Bir hastanın acilde doktora görünmesi içinse dört saatten fazla beklemesi gerekiyor.

Hangi partiler yarışıyor?

Seçim yarışında iki ana parti bulunuyor: Muhafazakar Parti ve İşçi Partisi.

Bunun haricinde Liberal Demokrat Parti, İskoçya Ulusal Partisi, Reform Partisi ve birkaç irili ufaklı parti de yarışta yer alıyor.

Çalkantının eksik olmadığı parti: Muhafazakarların çöküşü

Birleşik Krallık siyaseti, özellikle 2016’da düzenlenen Brexit referandumundan beri epey çalkantılı. Referandum sonucuna göre Birleşik Krallık Avrupa Birliği’nden çıkacaktı. Dönemin başbakanı Muhafazar Partili David Cameron, bu sonuç üzerine istifa etmişti.

Cameron’dan boşalan koltuğa aynı partiden Theresa May oturmuş ve Avrupa Birliği’nden çıkış müzakereleri devam ederken, 2017’de, erken seçim kararı almıştı. May, müzakereler sırasında parlamentoda elini güçlendirmek için erken seçime gitse de meclis çoğunluğunu dokuz koltukla kaçırdı ve azınlık hükümeti kurmak zorunda kaldı.

Azınlık hükümetinin başbakanlığı üstlenen May, pek çok kez AB’den çıkış anlaşmasını meclisten geçirmeye çalıştı ancak başarılı olamadı. Bunun üzerine başbakanlıktan istifa etti ve yerine aynı partiden Boris Johnson geldi.

Skandallarla anılan Johnson dönemi

Johnson da Brexit anlaşmasını yapma vaadiyle 2019’da erken seçime gitti. Muhafazakar Parti, bu seçimde 365 koltuk kazanarak mecliste çoğunluğu elde etti. Ocak 2020’deyse meclis Brexit’i onayladı.

Muhafazakar Parti’nin çalkantılı süreci burada noktalanmadı ve skandallar birbirini izledi.

Pandemi döneminde çok sıkı tedbirler alındı, sosyal etkileşim kısıtlandı. Ancak Johnson başta olmak üzere Muhafazakar Partili yetkililer bu tedbirleri ihlal etti.

Bu ihlallerden en bilineni ‘Partygate’ skandalı. Kamuoyuna yansıyan videolarda Johnson’ın pandemi tedbirleri devam ederken bir partide dans ettiği görülmüştü. Sonrasında bununla ilgili mecliste ifade veren Johnson’ın yalan söylediği ortaya çıkmıştı.

Bizzat Johnson’ın veya parti ve hükümet yetkililerinin karıştığı onlarca skandal, hükümete yönelik desteğin düşmesine neden olurken bardağı taşıran Chris Pincher skandalı olmuştu.

Johnson, hakkındaki taciz iddialarından haberdar olmasına rağmen Pincher’a hükümette görev vermişti. Bunun üzerine sadece üç gün içerisinde 179 hükümet yetkilisi istifa etmişti. İlk istifa edenlerin arasında dönemin maliye bakanı ve şu anki başbakan Rishi Sunak da yer alıyordu.

Johnson, istifaların sonucunda başbakanlık ve parti genel başkanlığı koltuğunu bıraktı.

Kötüleşen ekonomi ve yaşam koşulları

Johnson’ın yerine yine aynı partiden Liz Truss Eylül 2022’de seçilmiş ancak başbakanlığı iki ay bile sürmemişti.

Truss hükümeti toplam 45 milyar sterlini bulacak vergi indirimlerinin uygulanmasına hazırlanıldığını açıklamış; bu durum, ülkenin dış borçlanmasının yükseleceği yönündeki beklentileri artırarak sterlinin sert değer kayıpları yaşamasına neden olmuştu. Sert eleştirilerin ardından plan askıya alınmış ve maliye bakanı görevden alınmıştı.

Daha sonra Truss da istifa etmiş ve yerine Rishi Sunak gelmişti.

Sunak dönemindeyse ekonomik ve sosyal durum daha kötüleşti. Enflasyon ve hayat pahalılığı arttı, ev fiyatları ve kiralar inanılmaz derecede yükseldi, sağlık sistemi tıkandı ve ülke tarihinin en büyük göç dalgası yaşandı.

Bu konulara çözüm bulunamaması ve partinin yaşadığı skandallar da Muhafazakar Parti’nin oy oranı olarak neredeyse çökmesine neden oldu.

İşçi Partisi'nin yükselişi

Sol siyaset yürüten İşçi Partisi'nin kendisini daha da merkeze çekmesi ve iktidarın yarattığı sorunlara çözüm önerisi getirmesi, Muhafazakar Parti'den kopan seçmeni burada buluşturdu.

2015-2020 yılları arasında partinin genel başkanlığı üstlenen Jeremy Corbyn kendini sosyalist olarak tanımlarken 2020'de partinin başkanlığı devralan Keir Starmer kendisini 'merkezci' olarak nitelendiriyor.

Starmer döneminde parti merkeze yaklaştı ve daha geniş kitlelere hitap etmeye başladı.

Politico'nun verilerine göre Starmer genel başkan olduğu vakit Muhafazakar Parti yüzde 51, İşçi Partisi yüzde 29 oy oranına sahipti. Parti, Kasım 2021'de Muhafazakar Parti'yi oy oranı olarak geçti ve yaklaşık üç yıldır Muhafazakarların önünde. 

HDP'nin tutuklu eski eş genel başkanı Selahattin Demirtaş'la mektuplaşmasıyla gündem olan Corbyn'se, bağımsız milletvekili adayı olarak yarışıyor.

Partinin çözüm önerileri

Parti, tepki oyları çekmenin yanı sıra güncel sorunlara çözüm önerileri de getiriyor.

Starmer Ulusal Sağlık Sistemi, konut sistemi ve enerji sektörü başta olmak üzere ana sektörlerde reforma gideceğini duyurdu. İşçi Partisi, bunun için 7,4 milyar poundluk vergi artışına gidileceğini açıkladı.

Parti, iptal edilen yeni konut yapımı projelerini devralacaklarını ve 1,5 milyon ev inşa edeceklerini duyurdu. 

İşçi Partisi, göçmenlerin Ruanda'ya gönderilmesini planını iptal edeceklerini ancak göç sayısını azaltacaklarını kaydetti. Nasıl azaltılacağı konusunda ayrıntı paylaşılmadı.

Ruanda planıysa Muhafazakar Parti döneminde kısmen uygulanmaya çalışılmış ve tepki çekmişti.

Muhafazakar Parti de söz konusu sorunlara çözüm getireceğini vaadedip eylem planı açıklasa da seçmenler bunun 'çok geç olduğunu' savunuyor.

Muhafazakarların sorunlara çözüm getirememesi, parti içinde yaşanan skandallar, İşçi Partisi'nin merkeze yakınlaşması ve sorunlara çözüm önerisi getirmesi İşçi Partisi'nin yükselmesin, Muhafazakar Parti'nin oy kaybetmesine neden oldu.

Reform Partisi

Reform Partisi 2018'de 'Brexit Parti' adıyla kuruldu ve herhangi bir anlaşma yapılmadan Avrupa Birliği'nden çıkılmasını savunuyordu. 2019'da düzenlenen Avrupa Parlamentosu seçimlerinde Birleşik Krallık'ta birinci çıksa da aynı yıl düzenlenen genel seçimlerde herhangi bir koltuk kazanamamıştı. 

Daha sonra adını Reform Partisi olarak değiştiren parti popülist sağ politika izliyor. Daha çok göç karşıtlığı üzerinden oy topluyor.

İskoçya Ulusal Partisi

İskoçya merkezli İskoçya Ulusal Partisi milliyetçi ve sosyal demokrat bir çizgide siyaset yürütüyor.

Parti, İskoçya'nın Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını ve ülkenin Avrupa Birliği'ne üye olmasını savunuyor.

Anketler ne diyor?

Politico’nun anketlerin ortalamasını alarak hazırladığı veriye göre İşçi Partisi yüzde 41, Muhafazakar Parti yüzde 21, Reform Partisi yüzde 16 ve Liberal Demokratlar yüzde 11 oy alıyor.

İngiltere merkezli araştırma şirketi Survation’ın araştırmasına göreyse İşçi Partisi 484, Muhafazakar Parti 64, Liberal Demokratlar 61, İskoçya Ulusal Partisi 10 ve Reform Partisi 7 vekil kazanıyor.

Anketlerin ve araştırmaların geneli İşçi Partisi’nin açık ara seçimi kazanacağı ve mecliste çoğunluğu sağlayacağını ortaya koyuyor.

2019 seçimlerindeyse Muhafazakar Parti yüzde 43,6 oy oranıyla 365, İşçi Partisi yüzde 32,1 oy oranıyla 202, İskoçya Ulusal Partisi yüzde 3,9 oy oranıyla 48 ve Liberal Demokratlar yüzde 11,6 oy oranıyla 12 koltuk kazanmıştı.