Asgari ücret artışları ortalama ücretleri nasıl etkiliyor?

2009 yılından bu yana ortalama ücret ile asgari ücret arasındaki fark, brüt ortalama ücret lehine giderek artmakta. Buradan hareketle ortalama ücretler asgari ücretlerden daha fazla artıyor gibi bir yoruma ulaşmak mümkün; ancak bu tür bir yorum kesinlikle hatalı olacaktır.

Loading...

Yılbaşı yaklaşıyor. Yılbaşının yaklaşmasıyla birlikte asgari ücrete yapılacak zamma ilişkin açıklamaların medyadaki sıklığı da artıyor. Hükümet yetkililerinin ve temsilcilerinin net olmayan beyanlarından hareketle yeni yılda asgari ücrete, enflasyon oranının üzerinde bir zam yapılacağına dair bir beklenti hâkim. Bu beklentinin ne derece gerçekleşeceğini hepimiz göreceğiz. Ancak bundan daha önemli olanı, asgari ücrete yapılacak olan zammın hane halkının satın alma gücünde gerçekten bir iyileşmeye neden olup olmayacağı ve bu artışın ortalama ücret artışlarına ne derece yansıyacağıdır. Asgari Ücret Düzeyi Ortalama Ücret Düzeyine Yakınsıyor mu? Asgari ücrete yapılan her zam sonrasında, ücretlerimiz asgari ücrete iyice yaklaştı türünde beyanlara rastlamaktayız. Ara kademede çalışan kişilerin birçoğu, asgari ücret zamlarının vasıfsız kişilerin gelirlerinde önemli ölçüde iyileşmeye neden olduğunu, kendi gelirlerinde ise asgari ücret kazananlar kadar bir iyileşme olmadığını dile getirmektedirler. Bu yazıda bu hususa dair bazı verileri paylaşmak istiyorum. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) yaklaşık dört aylık bir gecikme ile aylık sigortalı istatistiklerini ve ortalama günlük kazançları yayınlamakta.^[1] Yayınlanan bu verileri aylığa çevirdiğimizde aylık ortalama kazanç serisini elde edebiliriz. Bu seriye kabaca brüt ortalama ücret diyelim. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının (ÇSGB) web sayfasından, her bir yıl için asgari ücret değerlerine de ulaşabiliriz. Asgari ücretin işverene toplam maliyetini dikkate alıp bu seriye de brüt asgari ücret adı verelim. Bu serilerin seyri ve brüt ortalama ücret ile brüt asgari ücret arasındaki fark aşağıdaki şekildeki gibidir. 2009 yılından bu yana ortalama ücret ile asgari ücret arasındaki fark, brüt ortalama ücret lehine giderek artmakta. Buradan hareketle ortalama ücretler asgari ücretlerden daha fazla artıyor gibi bir yoruma ulaşmak mümkün; ancak bu tür bir yorum kesinlikle hatalı olacaktır. Çünkü ücretlerin 2009 yılındaki düzey değerleri ile 2022 yılındaki düzey değerleri birbirlerinden farklıdır. Sağlıklı bir kıyaslama yapabilmek için farklı bir hesaplama yapmak gerekmektedir ki bu hesaplama nispi ücret olarak tanımlanabilir. 2016 Sonrasındaki Asgari Ücret Artışları Nispi Ücretleri Düşürdü Nispi ücret, brüt ortalama ücretin brüt asgari ücrete oranıdır ve ortalama ücretin asgari ücretten kaç kat yüksek olduğunu gösterir. Örneğin 2009 yılının ocak ayında brüt ortalama ücret 1097.30 ₺, brüt asgari ücret ise 808.19 ₺’dir.  Ortalama ücreti asgari ücrete oranladığımızda nispi ücreti 1.36 olarak hesaplarız. Yani ortalama ücret, asgari ücretten 1.36 kat daha yüksektir. Ocak 2009-Temmuz 2022 için yapılan hesaplamalar aşağıdaki şekilde yer almaktadır. 2016 Sonrasında Ortalama Ücretler Asgari Ücret Kadar Artmadı Ocak 2009-Aralık 2016 döneminde ortalama ücretler asgari ücretten ortalama olarak 1.41 kat daha yüksek hesaplanmıştır. Popülist politikaların açık bir şekilde uygulanmaya başlandığı 2016 yılından bu yana ise ortalama değer 1.36’ya düşmüştür. Dolayısıyla 2016 sonrasında ortalama ücretlerde asgari ücretler kadar bir iyileşme olmadığı ifadesi bir gerçekçi bir ifadedir. 2016 Sonrasında Ücretler Arasındaki Dengesizlik Arttı Nispi ücret grafiği bize çok daha ilginç bir bilgi sunmakta. 2016 sonrasında, dönem başlarında asgari ücrete yapılan zamlar asgari ücretli lehine gelişim gösterse de dönem sonunda bu ilişki bozulmakta, nispi ücretler eski dengesine yönelmektedir. Bu da ücretler arasındaki dengesizliği artırmaktadır. Ücretler arasındaki dengesizliğin ölçümü için nispi ücretin dönem ortalamasından sapmasının karesini kullandığımızda dengesizliğin 2016 sonrasında bariz bir şekilde arttığını görebiliriz. Bu durum popülist politikaların etkisinin kalıcı olmadığını ve piyasanın kendini düzeltme mekanizmasının bir şekilde çalıştığını gösteriyor. Asgari ücrete bugün zam bekleyenlerin, izlenen politikaların popülist olduğunu ve elde ettikleri kazanımların geçici olduğunu artık görmesi gerek. Kalıcı olan ise piyasanın kendini düzeltmesi aşamasında çekilen cefadan başka bir şey değil. --- ^[1] Bu istatistiklerde 4/a kapsamında işyeri, zorunlu sigortalılar ve prime esas ortalama günlük kazançların faaliyet gruplarına dağılımına ilişkin veriler yer almakta.