Ukrayna işgali sona erse bile AB-Rusya ilişkilerinin normalleşmesinin zaman alacağı gerçeği, LNG talebindeki artışa karşı arzın sınırlı yükselişi, enerji krizinde çözümün doğalgaz tüketimine bağımlılığının azaltılmasından geçiyor.
Loading...
Aylarca süren müzakerelerin ardından, Avrupa Birliği enerji bakanları doğal gazda megavat saat (MWh) başına 180 avro fiyat tavanında anlaştılar. AB’den ortak karar çıkmasına çıktı ancak hem işe yarayıp yaramayacağına yönelik sorular devam ediyor hem de Avrupa'ya gaz teslimatlarının çoğunu kesen Rusya'dan derhal bir uyarı geldi. Gaz fiyat sınırının Avrupa'ya doğalgaz akışının tamamen askıya alınması riski yarattığını açıkladı. Mevcut gaz akışının zaten neredeyse kesilmiş hâli ile Kremlin’den gelen bu açıklama, çoktan AB açısından önemli bir tehdit olmaktan uzak.
Anlaşmaya göre 15 Şubat 2023’ten sonra fiyat tavanı, Avrupa kriteri olan Hollanda TTF MWh fiyatının üç gün üst üste 180 avronun üzerine çıkması halinde devreye girecek. TTF fiyatının aynı zamanda, üç gün boyunca mevcut sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) referans fiyatının da MWh başına 35 Euro daha yüksek olması şartların diğeri.
Tavan fiyat uygulamasıyla AB, Rusya'nın Ukrayna'yı işgali üzerine Avrupa yaptırımlarına misilleme olarak Avrupa'ya gaz teslimatlarının çoğunu kesmesi nedeniyle ortaya çıkan enerji krizinde yeni bir adım atmış oluyor. Gaz akışının yok seviyesine inmesini ağırlıklı olarak ABD başta olmak üzere alternatif piyasalardan LNG alımlarıyla çözen, sıcak giden havaların yardımıyla da gaz depoları büyük ölçüde kışın en soğuk dönemine ilerleyen AB için enerji fiyatlarının ivme verdiği enflasyon sorununa da çare bulmak gerekliydi. Daha yüksek doğal gaz fiyatları, yükselen elektrik oranlarına dönüşmüş durumda. Bir karşılaştırma yapmak gerekirse, ABD’de kilovat saat başına 0,16 dolar olan elektrik fiyatları, 2022'nin ilk yarısında AB'de kilovatsaat başına ortalama 0,25 avro ve Almanya'da kilovatsaat başına 0,33 avro olarak gerçekleşti.
Gaz fiyatları ağustos ayında MWh başına 340 avroya ulaştı. Fiyat o zamandan bu yana depoların dolması, hava şartları ve beklenen fiyat sınırlaması nedeniyle düşse de salı günü MWh başına 106 avro civarında seyrediyor. Bu seviye ise hâlen tarihsel olarak çok yüksek seviyelere denk geliyor.
Hollanda TTF Doğalgaz Fiyatı (megavatt saat)
Enflasyona baskı yapan yüksek enerji maliyetleri ve hane halkını zor durumda bırakan elektrik fiyatlarını kontrol etmenin yolu AB için doğalgaz fiyat tavanı olarak netleşti. Ekonomide karar alırken yapılan tercihlerin her zaman yarattığı alternatif maliyetleri olduğu üzere, bu kararın da hükümetlere getirdiği bir mali yük olacak.
Anlaşma, üye ülkelerin enerji bağımsızlığı projeleri için hâlihazırda onaylanmış olan 225 milyar avroluk finansmana 25,4 milyar avro da eklenmesini gerektirecek. Fakat söz konusu olan bloğun 17 trilyon dolarlık ekonomisinde ufukta görünen durgunluğun ne derece hafifletilebileceği olunca 25,4 milyar avro herkesin harcamaya razı olduğu bir miktar. Yükselen enerji fiyatlarının körüklediği enflasyon, ekonomik durgunluk riski Avrupa kışında iyice somutlaştıkça hükümetler seçmenlerden gelecek tepkileri yumuşatmanın yollarını arıyor.
FİYAT TAVANI ARZ SORUNUNA YOL AÇAR MI?
Resmin ilk yüzü böylesi bir fiyat tavanı ile aynı zamanda seçmen de olan tüketicileri korumanın oldukça mantıklı bir adım olduğunu düşündürüyor. Ancak fiyat kontrollerinin yan etkisi çoğu zaman hızlıca arz taraflı sıkıntılar yaratması. Almanya da bu görüşü en yüksek sesle dillendirmekte.
Fiyat tavanı uygulamasına karşı çıkanların savı da bu adımın gaz arzı istikrarına zarar vereceği. Bu önemli uyarıyı da dikkate alan AB düzenlemenin içine doğal gaz arzında eksiklik olması durumunda fiyat sınırının iptal edilebileceğine dair bir hüküm eklemiş durumda.
Avrupa’da devreye alınan fiyat tavanı aşırı fiyat artışlarını engellediği ölçüde Türkiye açısından da bir avantaj. Özellikle üretimden gelen doğalgaz/elektrik ihtiyacına ısınma ihtiyacının yüklendiği kış ayları başta olmak üzere.
Buna rağmen arz taraflı endişeler devam ediyor. Uzmanların bir kısmına göre fiyat tavanı getirmek bir vadede AB’ye yönelen arzın düşmesi riski yaratarak enerji krizinin daha da derinleşmesine neden olabilir. Fiyat tavanı mekanizması kısa vadede aşırı fiyat dalgalanmalarını önlemeye yardımcı olsa da Asya’dan gelen güçlü doğalgaz talebine karşılık fiyat sınırlaması olan AB yerine doğalgazın Asya’yı seçmesi işte bu riski ortaya çıkarabilir.
Bir diğer görüş de fiyat tavanı uygulamasının bölgedeki ithalatçıların LNG arzını güvence altına almak için satın alma tekliflerini artırmasını zorlaştıracağı. Çin’de Sıfır Covid politikasının gevşetilmesiyle artması beklenen LNG talebi bu riski de ciddileştiren bir gelişme. Sonuçta ana LNG ithalatçıları olarak ön planda ABD, Katar ve Cezayir varken ithalat talebi Avrupa ve Asya gibi geniş bir coğrafyadan geliyor.
Dolayısıyla, fiyat tavanı ile eş zamanlı olarak talebe bir sınırlama getirilmemesi tüketimi teşvik ederek Avrupa'nın gaz arz açığını daha da kötüleştirme riski yaratıyor. Teşvik edilen tüketim, doğalgaz talebini artırırken, depoların hızla boşalması 2023’te hükümetleri yine de bir gaz rasyonu yapmaya zorlayabilir. Bu risk henüz elenebilmiş değil.
Avrupa’da devreye alınan fiyat tavanı aşırı fiyat artışlarını engellediği ölçüde Türkiye açısından da bir avantaj. Özellikle üretimden gelen doğalgaz/elektrik ihtiyacına ısınma ihtiyacının yüklendiği kış ayları başta olmak üzere.
Ukrayna işgali sona erse bile AB-Rusya ilişkilerinin normalleşmesinin zaman alacağı gerçeği, LNG talebindeki artışa karşı arzın sınırlı yükselişi enerji krizinde çözümün aslında elektrik üretiminin doğalgaz tüketimine bağımlılığının azaltılmasından geçiyor elbette. Enerjide daha uzun vadeli bir reform anlamına gelen yeşil dönüşüm burada bir kez daha herkesin karşısına çıkıyor.